Τίμιος Σταυρός Πελενδρίου

Ο Τίμιος Σταυρός Πελενδρίου βρίσκεται στο νότιο άκρο του ομώνυμου χωριού στην Κύπρο κι από το 1985 αποτελεί μαζί μ΄ άλλες 10 εκκλησίες του Τροόδους μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Σήμερα η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού Πελενδρίου είναι τρίκλιτη, με τρούλο, στο ανατολικό τμήμα του μέσου κλίτους, κι οι καμάρες της καλύπτονται με δίρρυτη στέγη καλυμμένη με κεραμίδια που πιθανότατα αντικατέστησαν την παλαιότερη δομή της. Αρχικά ο ναός μάλλον ήταν μονόκλιτος με τρούλο κι ίσως ν’ αποτέλεσε κοιμητηριακό ναό, ενώ χτίστηκε προς το τέλος του 1178 σύμφωνα με την επιγραφή που σώθηκε. Αργότερα καταστράφηκε, διασώθηκε μόνο η αψίδα του και οικοδομήθηκε μεταξύ 13^ου και  14^ου αιώνα εκ νέου με επιμηκυσμένη τη δυτική του καμάρα. Γύρω στον 14^ο αιώνα χτίστηκε στα βόρεια παρεκκλήσι, το οποίο κι ενώθηκε με την εκκλησία, ενώ περί τα τέλη του 15^ου προστέθηκε ένα ακόμα παρεκκλήσι στη νότια πλευρά της εκκλησίας. Στη συνέχεια το βόρειο παρεκκλήσι  κατέρρευσε με αποτέλεσμα να καταστραφούν κι οι τοιχογραφίες που διακοσμούσαν τον τοίχο του μαζί με την αψίδα του νότιου παρεκκλησιού.  Στην πορεία όμως κι αυτά αντικαταστάθηκαν, ενώ σήμερα διασώζονται μόνο τα θεμέλια της αψίδας του Ιερού Βήματος. Το βόρειο κλίτος, το οποίο είναι περίπου σύγχρονο με τις προηγούμενες τοιχογραφίες, λειτούργησε κι ως το ιδιωτικό παρεκκλήσι για την οικογένεια του φεουδάρχη της περιοχής Ιωάννη Λουζινιάν.

Η αψίδα του Τιμίου Σταυρού Πελενδρίου, είναι διακοσμημένη με σπάνιες τοιχογραφίες του 13^ου αιώνα κι απεικονίζει τη Δέηση, κάτι που θεωρείται αξιοπερίεργο, και συνδέεται με αντίστοιχες τεχνοτροπίες της Καππαδοκίας, ή της Κρήτης, όπου είναι πολύ συνηθισμένη. Σ’ αυτήν  επίσης απεικονίζεται σε μεγάλο μέγεθος ο Χριστός, από τη μέση και πάνω, ενώ στα δεξιά και τα αριστερά του, φαίνονται, η Παναγία και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Ο Τίμιος Σταυρός Πελενδρίου φιλοτεχνήθηκε τον 14^ο αιώνα, από δύο ζωγράφους που είχαν για βοηθούς τους μαθητές τους. Οι τοιχογραφίες στο συνολό τους έγιναν με δαπάνη πολλών δωρητών. Ο ένας από τους δύο ζωγράφους ήταν επηρρεασμένος από την Παλαιολόγεια τεχνοτροπία, και οι τοιχογραφίες του ξεχωρίζουν για τα λαμπερά τους χρώματα και τον καλό σχεδιασμό. Ο άλλος ζωγράφος ακολουθώντας τη ντόπια παράδοση βυζαντινής ζωγραφικής, χρησιμοποίησε σε γενικές γραμμές λιγότερα λαμπερά χρώματα προκειμένου να δημιουργήσει τις υπόλοιπες τοιχογραφίες που βρίσκονται στη δυτική καμάρα, η οποία και χωρίζεται σε τέσσερις ζώνες: δύο στο νότιο μισό και δύο στο βόρειο μισό παρεκκλήσι, όπου κι αποτυπώνεται ολόκληρος ο κύκλος της ζωής της Θεοτόκου, και αποτελεί το μοναδικό έργο σ’ όλο το νησί.

Οι τοιχογραφίες του νεώτερου στρώματος της αψίδας του Τιμίου Σταυρού Πελενδρίου, είναι έργο του τρίτου ζωγράφου, και σήμερα έχουν αφαιρεθεί, επειδή αποκολλήθηκαν από το αρχικό στρώμα των τοιχογραφιών.Ενώ για τον πλούσιο ζωγραφικό διάκοσμο του ναού συνετέλεσαν με το πέρας των χρόνων πολλοί περισσότεροι καλλιτέχνες.

Τέλος, ο Τίμιος Σταυρός Πελενδρίου είναι επισκέψιμος κατόπιν συνεννόησης, καθώς επίσης είναι προσβάσιμος και σε ΑμΕ.