Σέτραχος

O Σέτραχος είναι ένας από τους ποταμούς της Κύπρου που πηγάζει από τις βόρειές πλαγιές της οροσειράς του Τροόδους, διασχίζει το τουρκοκρατούμενο χωριό της Λεύκας, και τελικά εκβάλει στην θάλασσα του Ξερού.

Διασχίζοντας την κοιλάδα της Μαραθάσας, ο Σέτραχος δίνει ζωή στα χωριά της επαρχίας Λευκωσίας, Πεδουλά, Μουτουλλά, Καλοπαναγιώτη, και Οίκο Λευκωσίας. Επιπλέον, διαθέτει δεκάδες φυσικές πηγές, και μέχρι και τις μέρες μας, αποτελεί το κυριότερο μέσο για εισόδημα για τα 4 χωριά της κοιλάδας, που έχουν βασίσει πάνω του τις επιχειρήσεις τους (εστιατόρια και άλλα), καθώς επίσης στις όχθες του έχουν δημιουργηθεί και δύο φράγματα, το ένα βρίσκεται στον Καλοπαναγιώτη, και το άλλο είναι στην κατεχόμενη Λεύκα. Σήμερα, από τον ποταμό και τα εύφορα περιβάλλοντα που δημιουργεί, εκατοντάδες τουρίστες διασχίζουν μερικά από τα πιο όμορφα μονοπάτια της φύσης του νησιού.

Δίπλα στα τρεχούμενα νερά του Σέτραχου, ήδη από το παρελθόν χτίστηκαν δεκάδες νερόμυλοι, με τους οποίους οι κάτοικοι βιοπορίζονταν, καθώς οι κοινότητές τους πλούτιζαν και μακροημέρευαν. Αποτελώντας τέτοιου βεληνεκούς πηγή ζωής και κινητήρια δύναμη, επί Τουρκοκρατίας αλλά και μεταγενέστερα, το νερό του αποτέλεσε αιτία διένεξης μεταξύ των Τούρκων της Λεύκας και των κατοίκων της Μαραθάσας. Όταν η Κύπρος πέρασε στα χέρια των Άγγλων, επιτράπηκε στα χωριά της κοιλάδας της Μαραθάσας να χρησιμοποιούν τα νερά από τον ποταμό. Τότε οι Τούρκοι βασιζόμενοι στα Χουτζέτς, προσέφυγαν στα δικαστήρια, αν και το 1903, και μετά από απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου υπέρ της Κύπρου, έληξε η διένεξη.