Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα Δευτερά Λευκωσίας
H εκκλησία της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας Δευτεράς Λευκωσίας βρίσκεται στην κοινότητα της Κάτω Δευτεράς στον ομώνυμο οικισμό της επαρχίας Λευκωσίας στην Κύπρο.
Μετά την έπαυλη Στράκκα και στις όχθες του Πεδιαίου ποταμού συναντάται η κρυμμένη από τους πολλούς ευκαλύπτους Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα Δευτερά Λευκωσίας. Λαξευμένος μέσα σε ένα βράχο ύψους περίπου 50 μέτρων, ο ναός ξεπροβάλλει από τον χωματόδρομο και προσεγγίζεται είτε μέσω σκαλοπατιών ή με το ανσασέρ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο προσκυνητής μπορεί να εισέλθει στο ναό και παράλληλα ν’ ατενίσει από ψηλά την γύρω περιοχή.
Λέγεται ότι η ονομασία του ναού δόθηκε εξαιτίας του γεγονότος ότι μέσα στη σπηλιά βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Έκτοτε το σπήλαιο έγινε ξακουστό στα πέρατα της Κύπρου γέμιζε με τάματα πιστών, κι από «χρυσό σπήλαιο» η Παναγία μετονομάστηκε σε «Χρυσοσπηλιώτισσα». Η ιστορία της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας Δευτεράς Λευκωσίας βασίζεται κυρίως σε αναφορές ξένων περιηγητών που πέρασαν από το νησί ανά τους αιώνες, κι οι περισσότεροι απ’ αυτούς συνδέουν το σημερινό ναό με παλιό ασκητήριο.
Ο ναός της Παναγίας Χρυσοσπηλιώτισσας Δευτεράς Λευκωσίας συναποτελείται από τρία λαξευμένα υποσπήλαια που συνδέονται μεταξύ τους με δύο εσωτερικές σήραγγες και το μεγαλύτερο από αυτά, συνιστά τον κεντρικό ναό. Τον εσωτερικό του διάκοσμο κοσμούν σημαντικές τοιχογραφίες του 12ου και του 13ου αιώνα. Το 1998 ένας προσκυνητής αφού έκανε το τάμα του, δημιούργησε την εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής σε ψηφιδωτό και καλλιτέχνησε και τον υπόλοιπο χώρο της εκκλησίας.
Η Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα Δευτερά Λευκωσίας γιορτάζει κάθε 15 Αυγούστου, οπότε και διοργανώνεται μεγάλο πανηγύρι με χιλιάδες προσκυνητές. Συγκεκριμένα, η διαδικασία έχει ως εξής. Στις 10 Αυγούστου το εικόνισμα της Παναγίας, που είναι αγιογραφημένη και από τις δύο πλευρές, μεταφέρεται από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο σπήλαιο μέσω μεγάλης πομπής με την συνοδεία ιερέων, στρατιωτών, φιλαρμονικής και χιλιάδων πιστών, και λιτανεύεται γύρω στους δρόμους της κοινότητας. Το εικόνισμα παραμένει εκεί μέχρι και τις 16 Αυγούστου κι έπειτα επιστρέφει στον ναό, όπου και φυλάσσεται για λόγους ασφαλέιας.
