Παναγία του Άρακα

Η Παναγία του Άρακα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Κύπρου και συναντάται κοντά στον οικισμό Σαράντι στην επαρχία Λευκωσίας, και σε απόσταση περίπου 4 περίπου χιλιομέτρων νοτιοδυτικά από το χωριό Λαγουδερά.

Χτισμένη στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Πιτσιλιάς και σε κεντρική περιοχή της οροσειράς του Τροόδους η Παναγία του Άρακα ή Άρακος, μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής, έχει ενταχθεί από το 1985 στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO εξαιτίας των αριστοτεχνικών τοιχογραφιών της.

Η προέλευση του ονομάτός της είναι αμφίβολη. Μπορεί να δανείστηκε τ’ όνομα του φυτού αρακάς, ή και να προήλθε από τη λέξη «ιέρακας», δηλαδή γεράκι. Με βεβαιότητα από την άλλη, οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για το καθολικό ομώνυμης μονής, που αρχικά προορίζονταν ως ιδιωτικό παρεκκλήσι, και οικοδομήθηκε μέσα στο δεύτερο μισό του 12^ου αιώνα (Μέση βυζαντινή περίοδο). Είχε περίπου τρεις μοναχούς, κι εξακολούθησε να λειτουργεί μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 19^ου αιώνα. Σήμερα, μαζί με το ναό της Παναγίας του Άρακα σώζεται κι ένα διώροφο μοναστηριακό οίκημα που χρησιμοποιεύει ως κατοικία του ιερέα.

Η Παναγία του Άρακα είναι μονόκλιτος ναός με τρούλο, ο οποίος καλύπτεται από ξεχωριστή στέγη, σε αντίθεση με άλλες εκκλησίες της περιοχής. Ο εσωτερικός διάκοσμος της εκκλησίας είναι πλούσιος σε υστεροκομνήνειες τοιχογραφίες και διακοσμήθηκε με δαπάνη του Λέοντος Αυθέντη το Δεκέμβριο του 1192 (όπως πληροφορεί επιγραφή του ναού). Εκτός από την τεχνοτροπία,οι συγκεκριμένες τοιχογραφίες εκφράζουν τις σύγχρονες τάσεις που διέπουν τη χαμένη τέχνη της Κωνσταντινούπολης, γεγονός που συντελεί στη σπουδαιότητα αυτού του εκκλησιαστικού βυζαντινού μνημείου.

Οι πιο διάσημες εικόνες της Παναγίας του Άρακα θεωρούνται αυτές του Χριστού και της Θεοτόκου Αρακιώτισσας, του 12^ου αιώνα, κι εκτίθενται στο Βυζαντινό Μουσείο Αρχιεπισκοπής στην πόλη της Λευκωσίας. Οι συγκεκριμένες εικόνες έχουν αποδοθεί από το ζωγράφο Θεόδωρο Αψευδή με πολλή προσοχή στις λεπτομέρειες και με έντονη αντιπαράθεση φωτός . Επιπλέον, παραστάσεις όπως, της Παναγίας με τους Αρχαγγέλους και των Ιεραρχών στην αψίδα του Ιερού Βήματος, διαφέρουν τεχνοτροπικά από τις υπόλοιπες τοιχογραφίες του ναού και λέγεται ότι ζωγραφίστηκαν από άλλο καλλιτέχνη το 1192. Μια σπάνια απεικόνιση αποτελούν τα πορτραίτα των επτά Κυπρίων Αγίων που κοσμούν τον ημικυκλικό τοίχο της αψίδας, ενώ η τελευταία διακοσμητική προσθήκη της εκκλησίας έγινε το 17^ο αιώνα.

Η Παναγία του Άρακα γιορτάζεται 8 Σεπτεμβρίου από τους πιστούς, ενώ είναι επισκέψιμη καθημερινά για ορισμένες ώρες το πρωί και τ’ απόγευμα και κατόπιν συνεννοήσης  με τον υπεύθυνο φύλακα.