Λόφος του Μάρκελλου
Ο Λόφος του Μάρκελλου ήταν προπύργιο οχυρώσεων της Παλαιπάφου, της αρχαίας πρωτεύουσας της ομώνυμης επαρχίας στην Κύπρο, και εντοπίζεται στο δρόμο προς το χωριό Αρχιμανδρίτα, σε απόσταση περίπου 500 μέτρων από τα Κούκλια. Όντας σε ιδανική τοποθεσία για την εποπτία των εχθρών, η θέση του λόφου χρησίμευσε για την κατασκευή διαφόρων αμυντικών έργων από τους αρχαίους.
Αναλυτικότερα, δεσπόζουσα θέση πάνω στο Λόφο του Μάρκελλου, καταλάμβανε η βορειοανατολική πύλη της Παλαιπάφου (η οποία συνδέεται με τη δραματική πολιορκία της πόλης από τους Πέρσες κατά την επανάσταση των Κυπρίων το 499 π.X.) και συνεχόμενα τμήματα του τείχους της αρχαίας πόλης μαζί μ’ ένα ορθογώνιο πυργίσκο. Σε συνδυασμό με άλλα πολύπλοκα πολιορκητικά και οχυρωματικά έργα που ήρθαν στο φως από τους αρχαιολόγους, σήμερα γίνεται δυνατή η αναπαράσταση της τεχνικής της πολιορκίας των αρχαίων Παφιτών.
Οι ανασκαφές στο Λόφο του Μάρκελλου έδειξαν οτι τα πρώτα οχυρωματικά έργα είχαν ανεγερθεί κατά την Αρχαϊκή περίοδο και ήταν κατασκευασμένα από αποξηραμένους πλίνθους πάνω σε πέτρες. Αργότερα, οι οχυρώσεις αυτές επενδύθηκαν με αργούς και πελεκητούς λίθους, δημιουργώντας ένα τείχος ύψους 2 περίπου μέτρων και πάχους 7 μέτρων, ενώ η στενή τάφρος που δημιουργήθηκε , ενίσχυσε συμπληρωματικά το οχυρό. Η πύλη, η οποία πλαισιωνόταν από δύο ογκώδεις προμαχώνες που προεκτείνονταν από το τείχος της πόλης, θεωρούνταν από μόνη της ένα πολύ ισχυρό οικοδομικό σύμπλεγμα. Κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα, τα μέτωπα των επάλξεων ενισχύθηκαν περαιτέρω, ενώ κατασκευάστηκαν και τρία επιπλέον παρατηρητήρια, που χρησίμευαν ως αποθήκες και μαγειρεία για τη φρουρά. Επιπλέον, στην περιοχή ανερεύθηκε οχυρωματικός περίβολος και ανάκτορο του 6ου αιώνα, με μικρά δωμάτια και ογκώδεις τοίχους, που αποτέλεσε κέντρο διοίκησης και έδρα του βασιλιά της αρχαίας Παλαιπάφου.
Τα κατάλοιπα ενός πολιορκητικού αναχώματος που είχε κατασκευαστεί από τον περσικό στρατό και κάλυπτε ολόκληρη την περιοχή έξω από τα τείχη, συμπληρώνουν τα ευρήματα του Λόφου του Μάρκελλου. Τέλος, η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε οτι η πύλη – το σπουδαιότερο αμυντικό έργο των προϊστορικών κατοίκων της περιοχής, πρέπει να παραβιάστηκε και τελικά να κάηκε από τους εχθρούς. Η ανέγερση ενός προτειχίσματος γύρω από μεγάλο πεταλόσχημο προμαχώνα, θεωρείται ένα από τα τελευταία έργα πάνω στο λόφο.
