Ιερός Ναός Αφροδίτης
Ο Ιερός Ναός Αφροδίτης αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα πολιτισμού της Κύπρου,βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου Παλαιπάφου, και ανατολικά της Πάφου στο χωριό της ομώνυμης επαρχίας, Κούκλια.
Ένα από τα πιο τιμημένα προσκυνηματικά κέντρα του αρχαίου ελληνικού κόσμου και ένα από τα αρχαιότερα ερείπια του 12ου αιώνα π.Χ., ο Ιερός Ναός Αφροδίτης, εντοπίζεται παραπλεύρως της κεντρικής οδικής αρτηρίας Λεμεσού-Πάφου. Η ένδοξη περίοδος του ναού διήρκεσε μέχρι τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ., μετά από επανειλημμένους σεισμούς και το διάταγμα του αυτοκράτορα Θεοδοσίου που έκλεισε όλους τους ειδωλολατρικούς ναούς. Η λατρεία της θεάς έχασε την αίγλη της με την άνοδο του Χριστιανισμού, κι έτσι άρχισε σιγά-σιγά να εγκαταλείπεται ο βωμός της. Οι ανασκαφές γύρω από το χώρο του ιερού συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, ενώ τα πρώτα ευρήματα φιλοξενούνται και εκτίθενται για το κοινό στο Αρχαιολογικό Μουσείο Παλαιπάφου.
Οι επικρατέστερες εκδοχές για την ίδρυσή του είναι δύο. Πασίγνωστος ήδη από την εποχή του Ομήρου, ο Ιερός Ναός Αφροδίτης κατασκευάστηκε από τον Αγαπήνορα, ο οποίος επιστρέφοντας από την Τροία, παρασύρθηκε στις ακτές της Κύπρου. Η μυθολογία από την άλλη, αποδίδει την ίδρυση του ναού στον βασιλιά Κινύρα, τον πατέρα του Άδωνη. Η θεά λατρευόταν ως εξής, ένας ιερέας διηύθυνε τις τελετές, και μάλιστα, σαν πρώτος ιερέας αναφέρεται πάλι ο μυθικός Κινύρας. Ιστορικά πάντως, το ιερό λέγεται ότι πέρασε στα χέρια αποίκων από το Αιγαίο οι οποίοι αναμόρφωσαν την τοπική λατρεία και της έδωσαν τα χαρακτηριστικά της θεάς Αφροδίτης. Οι Πτολεμαίοι και οι Ρωμαίοι, για να δώσουν ιδιαίτερη αίγλη στο ιερό, προσπάθησαν να εισαγάγουν την λατρεία των αυτοκρατόρων και άλλων θεών, ενώ κάθε χρόνο, διοργανώνονταν αγώνες μουσικοί, θεατρικοί, ποιητικοί και αθλητικοί, προς τιμήν της θεάς του έρωτα.
Όντας ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά κέντρα της αρχαιότητας ο Ιερός Ναός Αφροδίτης –λειτουργώντας στα πρότυπα ναών της Ανατολικής Μεσογείου, ήταν ένα τριμερές ιερό με κωνικό είδωλο, το οποίο όμως δεν είχε τοίχους και στέγη, αλλά μια υπόστεγη κατασκευή στηριζόμενη από στύλους. Στο κεντρικό του τμήμα του αποπελούνταν από ένα μεγάλο περίβολο, ο οποίος και συμπληρώνονταν από πολυάριθμα αφιερώματα, ένα μικρό κτιστό ιερό και τον κύριο βωμό που, βρίσκονταν κάπου στο ύπαιθρο και δέχονταν μόνο προσφορές θυμιάματος, αρωμάτων, πυρός και όχι ζωοθυσίες. Επίσης, υπήρχε, ένα μικρότερο ιερό, πιθανώς αφιερωμένο στην Αφροδίτη – Αστάρτη και τον Μελκάρτ, το οποίο βρισκόταν κοντά στη βορειοανατολική είσοδο των Κουκλιών. Η λατρεία της θεάς στην Παλαίπαφο ήταν ανεικονική, συνεπώς κι οι παραστάσεις της, όπως αποδείχτηκε, δεν ήταν ανθρωπόμορφες. Το σύμβολό της ήταν ένας κωνικός λίθος, ο οποίος και βρέθηκε, και σήμερα εκτείθεται στο Μουσείο της περιοχής, ενώ μέρος των ιεροτελεστιών ήταν κι η ιερή πορνεία, δηλαδή η εκπόρνευση των γυναικών πριν από τον γάμο. Δυστυχώς, ελάχιστα ερείπια του τόσο σπουδαίου ναού διασώζονται σήμερα, αφού στην πορεία των χρόνων το ειδωλολατρικό ιερό μετατράπηκε σε φυτεία και διυλιστήριο ζάχαρης βασιλικών οικογενειών του Μεσαίωνα. Από τις εγκαταστάσεις εκείνες, σώζονται μόνο μερικά τμήματα, καθώς επίσης και τα θεμέλια ενός Μεσαιωνικού υδραγωγείου.
Τα κατάλοιπα από τον Ιερό Ναό Αφροδίτης αποτελούν δύο συμπλέγματα πελεκητών κτισμάτων, το Ιερό Ι της Ύστερης Εποχής του Χαλκόυ στα νότια, τον πρώτο μνημειακό χώρο λατρείας της Αφροδίτης, και το Ρωμαϊκό Ιερό ΙΙ στα βόρεια, που κτίστηκε στα τέλη του 1ου ή στις αρχές του 2ου αιώνα.
Εισερχόμενοι από τα Κούκλια, οι επισκέπτες πρώτα θα δουν στα αριστερά τους το Ιερό ΙΙ, που απαρτίζοταν βόρεια και νότια από δύο επιμήκεις αίθουσες και μια ανατολική πτέρυγα με ορθογώνια δωμάτια δημιουργώντας μια μεγάλη υπαίθρια αυλή. Ελάχιστα τμήματα από το ψηφιδωτό δάπεδο της βόρειας στοάς της συγκεκριμένης πτέρυγας είναι σήμερα διακριτά, ενώ παρακείμενα στέκει ακόμη ένα κτίριο με δάπεδο καλυμμένο από ασβεστολιθικές πλάκες, που πιθανότατα να χρησίμευε ως εναλλακτική είσοδος για τους πιστούς.
Οι Ρωμαίοι, που θεωρούσαν ότι το γένος τους προερχόταν από την Αφροδίτη, μετέτρεψαν το παλιό ιερό της Παλαιπάφου σε λατρευτικό κέντρο και χώρο ασύλου. Ο περίβολος διατηρήθηκε ως είχε με τον κωνικό λίθο (βαίτυλο) ως σύμβολο της δύναμης της θεάς στη θέση του, αλλά οικοδομήθηκαν κι άλλα παραρτήματα για να στεγάσουν τους προσκυνητές που έρχονταν από ολόκληρο τον κόσμο. Αν και είναι πολύ δύσκολο να αναπαραστήσει κανείς με σύγχρονα μέσα τις λεπτομέρειες της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής του Ιερού Ναού Αφροδίτης, η νότια στοά προσφέρει μια αρκετά καλή εικόνα για την τεχνική των προϊστορικών κατοίκων της περιοχής. Οι αίθουσες δεν χωρίζονταν εσωτερικά, καθώς επίσης ένας χαμηλός εσωτερικός τοίχος με προεξοχές για καθίσματα, περιέβαλλε ένα τεράστιο ψηφιδωτό δάπεδο. Ένα μικρό μόνο τμήμα του δαπέδου αυτού , διατηρείται ανέπαφο στο δυτικό άκρο του κτιρίου και είναι προσιτό στο κοινό με τη χρήση σκάλας, ενώ στον κεντρικό άξονα του κτιρίου, μια σειρά δωρικών κιόνων με τετράγωνες βάσεις, μάλλον χρησίμευαν για την υποστήριξη της οροφής.
Οι δύο ναοί είχαν εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό μεταξύ τους. Τα ερείπια του Ιερού Ι, απέδειξαν ότι ο αρχαίος αυτός ναός αποτελούνταν από μια υπαίθρια αυλή, που ήταν περίκλειστη με μεγαλιθικούς τοίχους, και μια στοά στο κέντρο της οποίας φυλασσόταν ο κωνικός βαίτυλος. Το λατρευτικό σύμβολο της θεάς διατηρήθηκε και στο ρωμαϊκό Ιερό ΙΙ, σχεδιασμένο στα ίδια πρότυπα, χτισμένο σε σχήμα Π, με άνοιγμα προς τα δυτικά, που συνδύαζε την ανατολική και δυτική αρχιτεκτονική παράδοση, και περιελάμβανε μια εσωτερική υπαίθρια αυλή, που η ανατολική και βόρεια πλευρά της ήταν καλυμμένη από στοές. Το τοίχος του Ιερού Ι, είχε βαθιές ακανόνιστες τρύπες, στις οποίες και αποδίδονται εκ των υστέρων κατασκευαστικές ατασθαλίες. Μια σειρά από σκαλοπάτια οδηγούσαν κάτω στην υπαίθρια αυλή, στο δάπεδο της οποίας αποκαλύφθηκε μια πλάκα με κοίλωμα που πιθανότατα να χρησίμευε σε τελετουργικό. Από την άλλη, μια πελεκημένη με λίθους και κλεισμένη μέσα σε συμπαγείς τοίχους αίθουσα του Ιερού Ναού Αφροδίτης, πιθανότατα να στέγαζε το άβατο του ιερού κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Μεταξύ του βόρειου και του νότιου τοίχου της αίθουσας αυτής, υπήρχαν δύο σειρές τετράγωνων βάσεων, οι οποίες στήριζαν πεσσούς με επεξεργασμένες γωνίες. Μάλιστα, ο πεσσός στο βόρειο άκρο της ανατολικής σειράς της αίθουσας, βρίσκεται ακόμη στη θέση του εδώ και περισσότερα από 3000 χρόνια. Από τα αναθηματικά μνημεία της περιοχής, σχεδόν ακέραια ανασκάφηκαν από την αίθουσα, ένας πυθάρι με ανάγλυφο διάκοσμο σε μια από τις λαβές του και μια ορθογώνια λεκάνη.
Σε απόσταση περίπου 40 μέτρων δυτικά του Ιερού ΙΙ ανασκάφηκαν τα κατάλοιπα μιας μεγάλης ρωμαϊκής περίστυλης οικίας του 1ου αιώνα μ.Χ.. Τα δωμάτια της οικίας αυτής, περιέβαλαν ένα περίστυλο αίθριο, το κέντρο του οποίου καλύπτονταν μ’ ένα απλό ψηφιδωτό. Εν συνεχεία, βορειοδυτικά της οικίας του Ιερού Ναού Αφροδίτης, ήρθαν στο φως ακόμη περισσότερα κατάλοιπα ρωμαϊκών κατοικιών, πάνω στα ερείπια των οποίων, χτίστηκε η μικρή βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Νικολάου (16ος αιώνας). Γύρω από αυτόν τον μικρό βυζαντινό ναό, με τα χρόνια βρέθηκαν πολλές ταφές και κτερίσματα της εποχής. Τέλος, βορειοδυτικά του ιερού της Αφροδίτης ανακαλύφτηκε το περίφημο μωσαϊκό της ρωμαϊκής “Οικίας της Λήδας” (θερινή τραπεζαρία του 2ου ή αρχές 3ου αιώνα μ.Χ) που απεικονίζει τη Λήδα και τον Κύκνο σε ασυνήθιστη σύνθεση, και μαρτυρά τον πλούτο της αρχαίας Παλαιπάφου.
Σήμερα ο Ιερός Ναός Αφροδίτης συνδέεται με την πολτιτιστική διαδρομή Αφροδίτη που διοργανώνει ο Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (Κ.Ο.Τ).
