Αρχάγγελος Μιχαήλ Πεδουλά

Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ Πεδουλά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Κύπρου και συναντάται σε κεντρικό σημείο του Πεδουλά στην επαρχία Λευκωσίας.

Χτισμένη βορειοανατολικά του ναού του Προδόμου Τιμίου Σταυρού, απέναντι ακριβώς από το Βυζαντινό Μουσείο Πεδουλά, η εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ Πεδουλά συμπεριλαμβάνεται στις ξυλόστεγες μονόχωρες εκκλησίες του Τροόδους, και μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής, έχει ενταχθεί από το 1985 στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco εξαιτίας των αριστοτεχνικών τοιχογραφιών της.

Ο αρχικά μονόχωρος ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ Πεδουλά επεκτάθηκε στην πορεία κι έχει δύο κλίτη, ένα στα νότια και  ένα στα δυτικά. Χτισμένος  το 1472 από τον ιερέα Βασίλειο Χάμαδο, όπως πληροφορεί τον κάθε επισκέπτη μια επιγραφή πάνω από τη βόρεια είσοδο της εκκλησίας, η οποία και αναπαριστά τον κτήτορα με τη σύζυγό του και τις κόρες τους να φέρουν το ομοίωμα της εκκλησίας στον Χριστό.

Το 1474 ο Αρχάγγελος Μιχαήλ Πεδουλά διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες και έργα του ζωγράφου Μηνά που ήταν κάτοικος της Μαραθάσας ή Μυριανθούσας εξαιτίας των πολλών λουλουδιών που υπήρχαν στην περιοχή. Έτσι σήμερα στην εκκλησία ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει στον βόρειο τοίχο εξαίρετες τοιχογραφίες με άφθονο ερυθρό χρώμα κι ασύμμετρη ποιότητα σκηνών από την Παλαιά Διαθήκη και την Καινή Διαθήκη ξεκινώντας από τη Γέννηση της Θεοτόκου και καταλήγοντας στην Κοίμηση της (στην άνω ζώνη του βόρειου τοίχου). Με επιδράσεις από την Μακεδονική και τη δυτική σχολή, που όμως διέπονται από τους κανόνες της βυζαντινής σχολής, τα έργα του Μηνά είναι ιδιαίτερα και εντυπωσιακά, με την υπερμεγέθη τοιχογραφία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ του ξιφοφόρου να ξεχωρίζει. Ο συγκεκριμένος ναός μάλιστα, είναι από τις λίγους που στις τοιχογραφίες του φαίνεται κι η υπογραφή του ζωγράφου. Επιπλέον,  το ξύλινο τέμπλο αυτού του ναού είναι ένα από τα καλύτερα δείγματα που διασώζονται στο νησί, ενώ στο επιστύλιο του τέμπλου υπάρχει ζωγραφισμένο το οικόσημο του μεσαιωνικού Βασιλείου της Κύπρου και δίπλα ο δικέφαλος αετός, σύμβολο των Παλαιολόγων, των τελευταίων βασιλέων του Βυζαντίου.

Αποτελώντας το πιο γνωστό αξιοθέατο και τη σπουδαιότερη εκκλησία του χωριού υποδέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες, ντόπιους και ξένους.Στις 8 Νοεμβρίου (Σύναξη των Ασωμάτων) και 6 Σεπτεμβρίου (Το εν Χώνες θαύμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ) ο Αρχάγγελος Μιχαήλ Πεδουλά γιορτάζεται από τους πιστούς, ενώ παραμένει ανοιχτός, και μέχρι αργά το απόγευμα, καθημερινά.