Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής

O Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής βρίσκεται στο χωριό Καλοπαναγιώτης της επαρχίας Λευκωσίας και αποτελεί το κόσμημα της κοινότητας και μια από τις εκκλησίες της Κύπρου που περιλαμβάνονται στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά της Ουνέσκο για τις εξαιρετικές τοιχογραφίες της.

Χτισμένος στην ανατολική όχθη του Σέτραχου ποταμού απέναντι από την παλιά γειτονιά του χωριού και δίπλα από τις ιαματικές πηγές Καλοπαναγιώτη και το ομώνυμο ενετικό γεφύρι, ο Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής αποτελεί ένα κτιριακό συγκρότημα μοναστηριού τεράστιας αρχαιολογικής σημασίας και με πλούσιο ιστορικό παρελθόν. Όπως φαίνεται από τις διακοσμήσεις και τις τοιχογραφίες, το μοναστήρι άκμαζε κατά τη βυζαντινή περίοδο, τη φραγκοκρατία (1191-1489) και την ενετοκρατία (1489-1571). Οι τοιχογραφίες του έχουν γίνει σε διάφορες εποχές από τον 11^ο μέχρι τον 16^ο αιώνα και συνδυάζουν διαφορετικές τεχνοτροπίες. Αξιόλογες είναι και αρκετές εικόνες, όπως του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή του 14ου αιώνα, του Αγίου Ηρακλειδίου του 16ου αιώνα, της Παναγίας Θεοσκέπαστης του 14ου αιώνα,  και αρκετές άλλες, ενώ το τέμπλο του καθολικού του μοναστηριού είναι το αρχαιότερο σωζόμενο ξύλινο τέμπλο στην Κύπρο και χρονολογείται στο 13^ο αιώνα, καλυμμένο με μορφές ζώων όπως το λιοντάρι των Λουζινιανών, τον αετό των Βυζαντινών αλλά και με τα όπλα διαφόρων Λατίνων ιπποτών. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1571-1878), το μοναστήρι γνώρισε σημαντική ανάπτυξη και στη συνέχεια παρήκμασε, ώσπου στις αρχές του 19^ου αιώνα εγκαταλείφθηκε, λειτουργώντας έκτοτε μόνο σαν ναός.

Το 1985 η Ουνέσκο περιέλαβε το μοναστήρι στον κατάλογο των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και είναι ένα από τα πλέον αξιόλογα βυζαντινά μνημεία της Κύπρου με καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες, ανεκτίμητης αξίας εικόνες, ξυλόγλυπτες πόρτες και μοναδικό εικονοστάσι.

Η εκκλησία του μοναστηριού προήλθε από την ένωση τριών ναών που ανήκουν σε διαφορετικές εποχές, του Αγίου Ηρακλειδίου, του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή και του ναού του Ακάθιστου Ύμνου, ο οποίος παλιότερα ήταν λατινικό παρεκκλήσι, με ολόκληρη την κατασκευή να καλύπτεται από μια τεράστια δεύτερη προστατευτική στέγη με επίπεδα κεραμίδια.

Το αρχαιότερο οικοδόμημα είναι στα νότια, η εκκλησία του Αγίου Ηρακλειδίου που είναι και το καθολικό της μονής και συνιστά ναό εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο και τρεις ημικυκλικές αψίδες. Αρχικά χτίστηκε τον 4^ο αιώνα χωρίς νάρθηκα και  αφιερώθηκε στον εν λόγω άγιο που μυήθηκε στο Χριστιανισμό και βαφτίστηκε από τους Αποστόλους Παύλο και Βαρνάβα. Εδώ επίσης, ο Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής ασκήτεψε για 3 χρόνια. Αν και καταστράφηκε κατά τις αραβικές επιδρομές, ξαναχτίστηκε το 11^ο αιώνα και σήμερα περιέχει εξαιρετικές τοιχογραφίες του 13^ου–15^ου αιώνα.

Ο μονόχωρος καμαροσκέπαστος ναός του Αγίου Ιωάννη χτίστηκε από τους γονείς του αγίου, μετά το θάνατό του το 12^ο αιώνα, με τον τάφο του να σώζεται στη νότια πλευρά και να περιλαμβάνει σε ασημένια λειψανοθήκη την κάρα του. Με την ανέγερση του ναού, ανοίχτηκε και καμαρωτή δίοδος προς το ναό του Αγίου Ηρακλειδίου, ενώ στα μέσα του 15^ου αιώνα χτίστηκε κοινός νάρθηκας. Η εκκλησία κατέπεσε αργότερα σε ερείπια και ανοικοδομήθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, στις αρχές του 18^ου αιώνα. Η φήμη του αγίου που πέθανε σε ηλικία 22 χρόνων και που εν ζωή θεράπευε δαιμονισμένους, διαδόθηκε τόσο, που επισκίασε τη φήμη του Αγίου Ηρακλειδίου, σε βαθμό που το μοναστήρι καθιερώθηκε ως μονή του Αγίου Ιωάννη του Λαμπαδιστή.

Το λατινικό παρεκκλήσι του Ακάθιστου Ύμνου χτίστηκε το 15^ο αιώνα από το Λατίνο Αρχιεπίσκοπο που ανέγειρε στην περιοχή και τη θερινή του κατοικία και ο λόγος που ιδρύθηκε ήταν για την ικανοποίηση των θρησκευτικών αναγκών των Φράγκων, που συνήθιζαν να παραθερίζουν στη Μαραθάσα λόγω του εξαίρετου κλίματος της περιοχής, αλλά και για να προσελκύσουν τους Ορθόδοξους στο Ρωμαιοκαθολικισμό. Ο μονόχωρος καμαροσκεπής ναός χωρίς αψίδα, είναι διακοσμημένος με εξαιρετικές τοιχογραφίες Ιταλοβυζαντινής τεχνοτροπίας της Αναγέννησης του 15^ου  αιώνα και ελληνικές επιγραφές που απεικονίζουν τους 24 οίκους του Ακάθιστου Ύμνου. Μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους το 1571, οι μοναχοί έκλεισαν την είσοδο στο παρεκκλήσι με εξωτερικό τοίχο, δημιουργώντας μια μικρή αποθήκη και άνοιξαν δίοδο από τον νότιο τοίχο του παρεκκλησιού προς το ναό του Αγίου Ιωάννη. Πλέον χαρακτηριστική τοιχογραφία είναι η σκηνή των Μάγων με Ελληνιστικό Βυζαντινό τοπίο και τρισδιάστατη απόδοση των έφιππων Μάγων στα πρότυπα της Φλωρεντιανής ζωγραφικής.

Το 17^ο αιώνα, οι τρεις ναοί ενώθηκαν και αποτέλεσαν ένα ενιαίο σύνολο και ολόκληρο το συγκρότημα καλύφθηκε από μια τεράστια ξύλινη στέγη με επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια. Άλλα μοναστικά κτίσματα που έχουν επιδιορθωθεί από το Τμήμα Αρχαιοτήτων είναι τα κελιά των μοναχών, ο πρώην στάβλος, ο ελιόμυλος, ξενώνες για τους επισκέπτες, ο μικρός ληνός για το πάτημα των σταφυλιών στο ισόγειο της ανατολικής πτέρυγας, καθώς  και το σχολείο  που μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα εξυπηρετούσε τα παιδιά ολόκληρης της περιοχής.

Μπροστά από τη νότια είσοδο, υπάρχει μεγάλο προαύλιο ανάμεσα σε δύο διώροφα μοναστηριακά κτίρια.  Ακριβώς έξω από τη μονή, υπάρχει το Εικονοφυλάκιο Καλοπαναγιώτη με σημαντικότατα θρησκευτικά αντικείμενα, όπως το Ευαγγέλιο από τη Γένοβα του 1550 με μεταλλικό κάλυμμα 1.000 περίπου χρόνων κατασκευασμένο στην Κωνσταντινούπολη.

Ο Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής οφείλει το όνομά του στο επίθετο «λάμπρος», δηλαδή φωτισμένος, ενώ μια άλλη εκδοχή κάνει λόγο στο επίθετο «Λαμπαδιστός», με το οποίο αποκαλούνταν το Τρόοδος εξαιτίας του λευκού από το χιόνι που πέφτει στην περιοχή. Σύμφωνα με την παράδοση, καταγόταν από το χωριό Λαμπαδού που βρισκόταν δίπλα από τη Γαλάτα ή τον Λαμπαδιστό, χωριό που υπήρχε παλιότερα στα βουνά του Τροόδους. Ο άγιος έζησε το δεύτερο μισό του 10^ου αιώνα, όταν αυτοκράτορας στο Βυζάντιο ήταν ο Νικηφόρος Φωκάς (963-969). Παρά την επιθυμία των γονιών του να τον αρραβωνιάσουν με μια συγχωριανή του, εκείνος αρνήθηκε να ζήσει ως έγγαμος, θέλοντας να αφιερωθεί στο Θεό και να ασκητεύσει. Ο αρραβώνας διαλύθηκε και οι γονείς της κοπέλας, κατάφεραν να τον τυφλώσουν με διάφορες μαγγανείες για να τον εκδικηθούν. Ο άγιος κατέφυγε στα βουνά της Μαραθάσας, όπου και έζησε για τέσσερα χρόνια μέχρι και το τέλος της ζωής του σε ηλικία μόλις 22 χρονών.

Άγιος Ιωάννης ο Λαμπαδιστής

2862 Καλοπαναγιώτης, Λευκωσία

Τηλέφωνο: 00357 99 476 149, 00357 22 952 580