Πόλη Χρυσοχούς
H Πόλη Χρυσοχούς βρίσκεται περίπου 36 χιλιόμετρα μακριά από την Πάφο στην ομώνυμη επαρχία της Κύπρου, κι απέχει περίπου 180 χιλιόμετρα από τη Λευκωσία, και 125 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πόλης της Λεμεσού.
Στη βόρεια πλευρά της Κύπρου σε απόσταση αναπνοής από τη χερσόνησο του Ακάμα και στα σύνορα του ορεινού τμήματος του Τροόδους, η Πόλη Χρυσοχούς αποτελεί το μικρότερο ανεξάρτητο και μακροβιότερο δήμο της Μεγαλονήσου, με έκταση 18700 στρέμματα και μόνιμο πληθυσμό περίπου 3000 κατοίκους. Γνωστή και ως Πόλη, για τους ντόπιους, ο σύγχρονος οικισμός της κωμόπολης εκτείνεται προς τον ομώνυμο κόλπο με τις δαντελωτές αμμουδιές. Από ένα μικρό χωριουδάκι του 18ου αιώνα, τέλη του 19ου αιώνα (από το 1882) αναπτύχθηκε σε κωμόπολη, κι επί Τουρκοκρατίας -Αγγλοκρατίας αποτέλεσε το κέντρο της διοικητικής περιφέρειας της περιοχής. Ο δήμος της Πόλεως Χρυσοχούς είναι επίσης αδελφοποιημένος εδώ και πολλά χρόνια με το δήμο Πηνειού, το δήμο Βόλβης, το δήμο Βέροιας, το δήμο Χανιών Κρήτης, καθώς και τους δήμους Ροστωφ Οντον Ρωσίας και Τεσλικ Βοσνίας.
Αποτελώντας επί της ουσίας τη συνέχεια της αρχαίας πόλης του Μάριου, η Πόλη Χρυσοχούς πρωτοκατοικήθηκε ήδη από τη Νεολιθική εποχή, ήκμασε κατά το Μεσαίωνα ως πόλη της Αρσινόης, λειτούργησε ως έδρα της Αρχιεπισκοπής, και εγκαταλείφτηκε εξαιτίας των αραβικών επιδρομών (7ος αιώνας). Χτισμένη λοιπόν πάνω στα ερείπια των δύο αυτών αρχαίων πόλεων, η παφίτικη κωμόπολη ξεπερνά τα 3000 χρόνια ιστορίας. Ανασκαφές στην περιοχή έδειξαν ότι αμέσως μετά τον Τρωικό πόλεμο, Αχαιοί μεταλλωρύχοι ήρθαν κι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, που ήταν γνωστή κατά την αρχαιότητα για τα πλούσια κοιτάσματα χαλκού. Σύμφωνα με τη μυθολογία, από την περιοχή πέρασε ο γιος του Θησέα, Ακάμας, που τελικά έδωσε τ’ όνομά του στο ομώνυμο ακρωτήρι, ενώ από τα τέλη της Β’ Νεολιθικής περιόδου και τη Χαλκολιθική επόχή, ο Μαριέας, μυθικός βασιλιάς, ίδρυσε οικισμό. Από νομίσματα της εποχής που ήρθαν πολύ αργότερα στο φως, το δεύτερο μισό του 5ου αιώνα π.Χ. δυο σπουδαίοι βασιλείς, (Στασίοικος και Τιμοχάρης), διοικούσαν την κοινότητα. Όταν οι Πτολεμαίοι κατέλαβαν την Κύπρο (312 π.Χ.) ο πληθυσμός του οικισμού μεταφέρθηκε στην Πάφο, και η κοινότητα επανιδρύθηκε από τον Φιλάδελφο τον Πτολεμαίο, ο οποίος και τελικά την ονόμασε Αρσινόη, προς τιμή της κόρης του. Η κοινότητα ενδυναμώθηκε κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους μέχρι και την Βυζαντινή περίοδο, οπότε και τελικά ερημώθηκε επί Τουρκοκρατίας.
Το παλιό μεταλλείο της Λίμνης (που λέγεται ότι εξόρυσσε μέχρι και χρυσό, εξού και τ’ όνομα Χρυσοχού) βοήθησε την κοινότητα της Πόλης Χρυσοχούς ν’ αναπτυχθεί σε μια σύγχρονη κωμόπολη με σχολεία και κάθε είδους καταστήματα. Η πλατεία, ο κεντρικός πυρήνας της κοινότητας, έχει αναπαλαιωθεί κι εκτείνεται κατά μήκος ενός γραφικού πεζόδρομου που σφύζει από τράπεζες, φούρνους, ξενοδοχεία, καφετέριες, μπαρ, και εστιατόρια. Η κεντρική εκκλησία της κοινότητας, ναός του 16ου αιώνα και πρώην τέμενος, ο Άγιος Ανδρόνικος, έχει μετατραπεί και σε πάρκο-ησυχαστήριο και θεωρείται ιδανικός για χαλάρωση, ενώ η εκκλησία της Αγίας Κυριακής γνωστή κι ως Χρυσοπολίτισσα, χτισμένη πάνω σε ερείπια παλιότερου ναού, συναποτελούν τα Χριστιανικά μνημεία της κωμόπολης.
Πάντως, το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της υπήρξε απ’ ανέκαθεν η στρατηγική της τοποθεσία, μεταξύ του Ακάμα και πολλών σημαντικών αξιοθέατων της Μεγαλονήσου, όπως τα Λουτρά της Αφροδίτης. Δίπλα της το Λατσί, το αλλοτινό λιμάνι εξαγωγής χαρουπιών, έχει μετατραπεί σε γραφικό προορισμό κι είναι γνωστό σ’ όλο το νησί για τα φρέσκα ψάρια του, καθώς επίσης πρόσφατα επεκτάθηκε και πλέον μπορεί να φιλοξενήσει πάνω από 200 σκάφη αναψυχής. Η ευρύτερη περιοχή κρύβει πολλούς φυσικούς θησαυρούς και αρκετά μονοπάτια της φύσης, εύκολες και δύσκολες ποδηλατικές διαδρομές, με αποκορύφωμα τις ακρογιαλιές (τη Δημοτική παραλία Πόλης Χρυσοχούς, η παραλία Δασούδι Πόλης Χρυσοχούς και την παραλία Κατασκηνωτικού χώρου Πόλης Χρυσοχούς), που ξετυλίγονται κατά μήκος του κόλπου κι ενώνονται μ’ ένα νεόδμητο πεζόδρομο, φιλικό και σε ΑμεΑ.
Η συνυφασμένη με την Αφροδίτη ιστορία της, όπως ξεδιπλώνεται στο Τοπικό Αρχαιολογικό Moυσείο Μαρίου-Αρσινόης, οι χώροι ψυχαγωγίας και ανάτασης, όπως ο Κατασκηνωτικός Χώρος Πόλης Χρυσοχούς και το Πάρκο Εθελοντών Γιατρών Κύπρου, μερικές από τις πιο πετυχημένες εκδηλώσεις στο νησί, όπως οι «Μέρες Πολιτισμού Μάριον Αρσινόη», αλλά και το πάντα θερμό της κλίμα, την καθιστά έναν από τους ολόχρονους προορισμούς του νησιού.