Μαμώνια

Τα Μαμώνια είναι χωριό της επαρχίας Πάφου στην Κύπρο και απέχουν 29 χιλιόμετρα ανατολικά της ομώνυμης πόλης, 50 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Λεμεσού και 119 περίπου χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Λευκωσίας.

Βρισκόμενα σε υψόμετρο 170 μέτρων στην κοιλάδα του ποταμού Διαρίζου και στη μέση σχεδόν της απόστασης της διαδρομής Πάφου-Τροόδους, τα Μαμώνια είναι μια μικρή κοινότητα με 30 περίπου κατοίκους κοντά στη Φασούλα, τον Άγιο Γεώργιο Πάφου, τα Σταυροκόννου, την Αρχιμανδρίτα και τα Χολέτρια. Ένας άλλοτε ένδοξος τόπος που έχει «λαβωθεί» από την αστυφιλία και την αδυναμία οικιστικής ανάπτυξης λόγω της τοποθεσίας του (μέσα στην κοιλάδα), τα Μαμώνια δεν παύουν να είναι προορισμός που προσφέρει στιγμές χαλάρωσης, ηρεμίας και απόλαυσης του πανέμορφου φυσικού τοπίου. Εδώ ευδοκιμεί η καλλιέργεια εσπεριδοειδών, τα πορτοκάλια, τα χρυσόμηλα και τα καρπούζια.

Το χωριό εκτός του εντυπωσιακού καταπράσινου περιβάλλοντος που το περιστοιχίζει στην ανατολική άκρη της επαρχίας, βρίσκεται σε έδαφος όπου κυριαρχούν τα σπάνια πετρώματα της περιοχής που πήραν το όνομά τους από τον οικισμό. Τα Μαμώνια, ιζήματα από τη βαθειά θάλασσα και τα ηφαιστειακά πετρώματα, απομεινάρια ενός ηπειρωτικού και ωκεάνιου φλοιού, αποτελούν αντικείμενο μελέτης από ντόπιους και ξένους γεωλόγους που φτάνουν στην περιοχή. Δεν είναι όμως  οι μόνοι επιστήμονες που έρχονται εδώ, καθώς λόγω της κοιλάδας Διαρίζου και των αρκετών βιοτόπων με τα πολλά (ενδημικά και μη) προστατευόμενα είδη, αρκετοί πτηνολόγοι, εντομολόγοι επισκέπτονται την περιοχή για παρατήρηση και έρευνα. Η κοιλάδα είναι ενταγμένη στο Natura 2000 ως προστατευόμενη περιοχή και περιλαμβάνει περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς με τεράστια ιστορική και πολιτισμική σημασία. Μάλιστα, δε λείπουν και οι αρκετοί λάτρεις της ορειβασίας που φτάνουν εδώ για να ανέβουν στους τεράστιους βράχους που μετακινήθηκαν από  την Αφρική πριν 70 εκατομμύρια χρόνια.

Η ονομασία του οικισμού των Μαμωνίων βασίζεται σε δύο εκδοχές. Η πρώτη εκδοχή αναφέρεται στους πρώτους κατοίκους, τους Μαμωνάδες, οι οποίοι ήταν βοσκοί και ήρθαν από τη Πελοπόννησο, ενώ η δεύτερη εκδοχή κάνει λόγο για την αραμαϊκή ή συριακή λέξη «Μαμωνάς» που συναντάται στην Καινή Διαθήκη κι έχει τη σημασία του πλούτου και της απόκτησης υλικών αγαθών.

Στο χωριό έχουν βρεθεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα της Ελληνιστικής και της Πρώτης Χριστιανικής Περιόδου σε συλημένους τάφους από αρχαιοκάπηλους, τα οποία υποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικούνταν από το 1100 π.Χ. και έπειτα.

Τα Μαμώνια, τόπος καταγωγής του πάπα Κλήμη του 8^ου (Ιππόλυτος Αλντομπραντίνι), υφίστανται από το 12^ο αιώνα και τα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Τούρκους το 1571, οι Έλληνες κάτοικοι της κοιλάδας του Διαρίζου εξακολουθούσαν να δίνουν αρχαία ελληνικά ονόματα στα παιδιά τους και όχι χριστιανικά, ώστε να αποφεύγουν την τουρκική φορολογία. Οι Τούρκοι φοροεισπράκτορες της εποχής κατέγραφαν τις γιορτές που έκαναν όσοι είχαν χριστιανικά ονόματα και τους φορολογούσαν ανάλογα, με το σκεπτικό ότι ήταν πλούσιοι για να γιορτάζουν. Μέχρι και σήμερα, πολλά από τα ονόματα των ντόπιων ανάγονται στους αρχαίους ελληνικούς χρόνους.

Τα Μαμώνια ήταν ένα μικτό χωριό με ελληνική πλειοψηφία μέχρι και το 1960, όταν και αποχώρησαν όλοι οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοι. Με την απαρχή των διακοινοτικών ταραχών του 1963-64 μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, η κοινότητα βίωσε μια πολύ δύσκολη περίοδο, καθώς ήταν περικυκλωμένη από τούρκικα χωριά και δεν ήταν λίγα τα περιστατικά βίας που σημειώθηκαν στην περιοχή μεταξύ των δύο ομάδων.

Σημαντικότερα αξιοθέατα μέσα και κοντά στο χωριό συνιστούν ο παλιός πέτρινος αλευρόμυλος, η «μαντόπετρα» και οι Βράχοι των Χασαμπουλιών.

Η μαντόπετρα, ένας μεγάλος επιβλητικός βράχος, σύμφωνα με την παράδοση, είναι μια γυναίκα μάντισσα και το μωρό της, τους οποίους μεταμόρφωσε ο Θεός σε πέτρα. Ο επισκέπτης, κοιτάζοντας προσεκτικά το βράχο, θα διακρίνει τις ανάγλυφες μορφές τους στην κορυφή του βράχου.

Οι Βράχοι των Χασαμπουλιών ή αλλιώς και«Κουρτελόροτσος»που βρίσκονται στα 7,5 χιλιόμετρα από την κοινότητα Μαμωνίων, είναι ένα εντυπωσιακό φυσικό τοπίο με ογκώδεις πέτρες ανακρυσταλλωμένου ασβεστόλιθου κοραλλιογενούς προέλευσης που δεσπόζουν στη μέση του δρόμου. Ένας ζωντανός θρύλος που επιβιώνει μέχρι σήμερα και αποτέλεσε φόβητρο για τους κατοίκους και τους περαστικούς τα χρόνια της Αγγλοκρατίας, τα Χασαμπουλιά ήταν μια οικογένεια Τουρκοκυπρίων που κατάγονταν από την Επισκοπή Λεμεσού και κατά τη διάρκεια της βρετανικής κατοχής, μετοίκησαν στα Μαμώνια. Εκεί η εγκληματική τους δράση, ήταν έντονη και δημιούργησε πολλά προβλήματα στους ντόπιους, καθώς διέπραξαν πολλές κλοπές, φόνους, βιασμούς και απαγωγές. Τα τρία αδέλφια στα χρόνια της δράσης τους, πέρασαν από σαράντα συνολικά χωριά στην επαρχία Πάφου και την επαρχία Λεμεσού, σκορπίζοντας τον τρόμο. Οι Βράχοι των Χασαμπουλιών, γνωστή τοποθεσία για τους λάτρεις της αναρρίχησης, είναι το σημείο όπου τα 3 αδέρφια κρύβονταν και έκλεβαν περαστικούς και συναντώνται πάνω στη διαδρομή λίγο μετά τα Κούκλια και στον παλιό δρόμο που ενώνει τα Μαμώνια με τον Άγιο Γεώργιο Πάφου, την Τραχυπέδουλα και το Κιδάσι.

Η κεντρική εκκλησία της Παναγίας της Χρυσελεούσας βρίσκεται δίπλα από το παλιό σχολείο, ενώ άλλο ένα θρησκευτικό αξιοθέατο του οικισμού είναι το ξωκλήσι της Παναγίας. Στο παραδοσιακό καφενείο-εστιατόριο της κοινότητας, με την πανοραμική θέα στο χωριό και την κοιλάδα, ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τον καφέ του ή να φάει παραδοσιακούς μεζέδες, ακούγοντας από τους ντόπιους εντυπωσιακές ιστορίες για το παρελθόν του τόπου.