Αμαργέτη
Η Αμαργέτη είναι χωριό στην επαρχία Πάφου και βρίσκεται 25 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πάφου, 71 χιλιόμερα βορειοδυτικά της Λεμεσού και 131 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Λευκωσίας.
Χτισμένη σε υψόμετρο 390 μέτρων και σε εδάφη που ρέουν ο Έζουσα ποταμός στα δυτικά και ο Ξεροπόταμος (ή Ασπρόκρεμος) στα ανατολικά, η Αμαργέτη υπάγεται στα αμπελοχώρια, παράγοντας πολλές ποικιλίες κρασιών, αλλά και ζιβανίας. Εκτός από τα αμπέλια, στην περιοχή ευδοκιμούν αμυγδαλιές, ελιές, σιτηρά, και μηλιές, αχλαδιές και ροδακινιές.
Στο εσωτερικό του οικισμού συναντώνται παραδοσιακά οικοδομήματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, φτιαγμένα από ξύλο και πέτρα, πετρόχτιστες βρύσες και στενά δρομάκια. Συνδυάζοντας την ατμόσφαιρα της υπαίθρου με την κοντινή απόσταση από τα αστικά κέντρα, το χωριό θα εντυπωσιάσει τον επισκέπτη του με τα αξιοθέατα φύσης που προσφέρει, τις εκκλησίες και τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής.
Η Αμαργέτη υφίσταται από το Μεσαίωνα και κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και αργότερα της Ενετοκρατίας, αποτέλεσε βασιλικό φέουδο. Η ονομασία του χωριού πιθανότατα συνδέεται με το γυναικείο φράγκικο όνομα «Amargueti», το οποίο ήταν πολύ συνηθισμένο στην αυλή των Λουζινιανών βασιλιάδων.
Πάντως, η κατοίκηση στην περιοχή ανάγεται στην αρχαιότητα, καθώς τα ευρήματα των ανασκαφών ανέδειξαν ειδώλια, αγγεία, γλυπτά και επιγραφές σε βάσεις αγαλμάτων της Ελληνιστικής και της Ρωμαϊκής εποχής. Σημαντικότερη θεωρείται μια επιγραφή του 1ου αιώνα π.Χ. που ήταν σε μαρμάρινη βάση και βρέθηκε στην τοποθεσία «Πέτρος Άνθρωπος» και σε άγαλμα που αφιερώθηκε από τον Τιμαγόρα σαν τάμα για το γιο του. Όπως φαίνεται και από άλλες επιγραφές-αφιερώματα, εδώ υπήρχε ναός αφιερωμένος στο Θεό Μελάνθιο Απόλλωνα, ο οποίος, σύμφωνα με πηγές, «θεράπευε τους αρρώστους με ένα βότανο που παραγόταν από το μελάνθιο, ένα είδος φυτού με την ονομασία Nigella sativa».
Κατά την πιο σύγχρονη ιστορία του τόπου, η κοινότητα αποτελούσε μέχρι το 1958 μικτό χωριό, με μειοψηφία τους Τουρκοκύπριους κατοίκους του, οι οποίοι εκείνη τη χρονιά εγκατέλειψαν οριστικά την περιοχή και έτσι, η κοινότητα έγινε αμιγώς ελληνοκυπριακή.
Από τα πιο σημαντικά σημεία ενδιαφέροντος στην Αμαργέτη είναι η κεντρική πλατεία με την πλακόστρωτη αυλή, το κτίριο του κοινοτικού συμβουλίου, το μνημείο πεσόντων και τους ψηλούς ευκαλύπτους. Εκεί, στην καρδιά της κοινότητας, ντόπιοι και ξένοι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν τον καφέ τους ή το φαγητό τους στα παραδοσιακά καφενεία και στις ταβέρνες, ενώ όσοι θέλουν να παραμείνουν, λειτουργεί ένας ξενώνας-ταβέρνα που προσφέρει άνετη διαμονή με όλες τις ανέσεις.
Το τοπικό οινοποιείο προσφέρει ξενάγηση στους όμορφους χώρους του, δωρεάν δοκιμή κρασιών συνοδείας πιάτου με τυριά και ξηρούς καρπούς και τη δυνατότητα να αγοράσουν οι ξένοι μπουκάλια κρασιού (κόκκινο ξηρό και ημίξηρο Ayia Sotira, Mataro, Livades, Ξυνιστέρι). Εκτός από τις ντόπιες και ξένες ποικιλίες που βγαίνουν από οικογενειακούς αμπελώνες, παράγεται και πεπαλαιωμένη σε δρύινα βαρέλια ζιβανία.
Στην είσοδο του χωριού συναντάται το πάρκο που αφιερώθηκε στα 121 θύματα του αεροπορικού δυστυχήματος του αεροπλάνου Helios της 14ης Αυγούστου 2005 στο Γραμματικό Αττικής και εγκαινιάστηκε από τον πρώην Υπουργό Συγκοινωνιών και Έργων Χάρη Θράσου την ίδια χρονιά.
Η κύρια εκκλησία είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή και χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα (1888-1890), στα θεμέλια παλιότερου ναού. Το κτίσμα βυζαντινού ρυθμού με τρούλο και όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1908, ανακατασκευάστηκε μετά το σεισμό που έπληξε την Πάφο το 1953. Άλλος ναός στην Αμαργέτη είναι το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου του 2002, χτισμένο στα ανατολικά του χωριού, ενώ εντυπωσιακό είναι ότι σε απόσταση πενήντα περίπου μέτρων και πάνω σε ένα απότομο γκρεμό, βρίσκεται μια σπηλιά με τοιχογραφίες του αγίου.
Τα ερείπια από το ξωκλήσι του Αγίου Αγαθονίκου που έχει κηρυχθεί ως αρχαίο μνημείο από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, βρίσκονται στο χώρο του κοιμητηρίου.
Τα σπουδαιότερα όμως σημεία ενδιαφέροντος είναι το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Αμαργέτης στα δυτικά του χωριού και στο αναπαλαιωμένο τουρκοκυπριακό σχολείο με εκθέματα παραδοσιακών επαγγελμάτων και οικιακά σκεύη και έπιπλα που ταξιδεύουν τον επισκέπτη σε άλλες εποχές της κυπριακής υπαίθρου, αλλά και το Μουσείο Φωτογραφίας Αμαργέτης με πλούσιο υλικό από την ζωή στο χωριό και τις αγροτικές ασχολίες.
Η φύση είναι ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα στοιχεία που θα απολαύσει ο επισκέπτης, ερχόμενος στη μικρή αυτή κοινότητα. Το μικρό αλλά εντυπωσιακό Γεφύρι του Ρουθουνιού, βρίσκεται στο 1 περίπου χιλιόμετρο νοτιοδυτικά του χωριού, στην τοποθεσία «Ζιμπουνιέρης» και συνιστά ένα πέτρινο γεφύρι που κατασκευάστηκε επί Φραγκοκρατίας, συνδέοντας την Αμαργέτη με το γειτονικό Ελεδιό. H «Βότα του Πιτέρου» στα ανατολικά και σε απόσταση μόλις πενήντα μέτρων από το δρόμο που ενώνει την κοινότητα με την Αγία Μαρίνα Κελοκεδάρων, είναι το σημείο απ’ όπου μέχρι το 1930 έρρεε ασταμάτητα νερό, το οποίο οι κάτοικοι του χωριού χρησιμοποιούσαν ως πόσιμο και για το πλύσιμο των ρούχων τους. Το φαράγγι στα ανατολικά με το πυκνό πευκόδασος φτάνει μέχρι την Αγία Μαρίνα και τα Κελοκέδαρα. Το κυκλικό Μονοπάτι της Φύσης Αμαργέτης προσφέρει μια όμορφη περιήγηση σε αυτά τα φυσικά αξιοθέατα της περιοχής και αρχίζει από την κεντρική πλατεία της κοινότητας, καλύπτοντας μια απόσταση 5 περίπου χιλιομέτρων και κινούμενο περιμετρικά του φαραγγιού. Από το ειδυλλιακό σημείο θέας με παγκάκια και κιόσκι, ο επισκέπτης απολαμβάνει πανοραμική άποψη της περιοχής του μονοπατιού, συμπεριλαμβανομένης και της περιοχής που εκτείνεται προς τα νοτιοανατολικά. Από εκεί είναι ορατές διάφορες παραδοσιακές καλλιέργειες, με κυρίαρχες τις ελιές και τις χαρουπιές.
Τα μνημεία πεσόντων είναι αφιερωμένα στους αγωνιστές και τους αγνοούμενους του χωριού από τον αγώνα της ΕΟΚΑ κατά των Άγγλων το 1955-59 και την τουρκική εισβολή του 1974. Το ένα, όπως προαναφέρθηκε, βρίσκεται στην πλατεία του χωριού (Αρέστης Παναγιώτου και Σωκράτης Ευαγγέλους) και το άλλο στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας (Γιαννάκης Γεωργίου και Αθανάσιος Γεωργίου).
Σε πολύ κοντινή απόσταση από την κοινότητα, συναντάται και η πασίγνωστη Μονή Παναγίας Χρυσορρογιάτισσας (13 χιλιόμετρα) και η Αγία Μονή Πάφου (12 χιλιόμετρα), δύο από τα πιο σημαντικά μοναστήρια στην επαρχία. Η Χρυσορρογιάτισσα είναι ένα μεγαλόπρεπο κτιριακό συγκρότημα που ιδρύθηκε το 12ο αιώνα και είναι τόπος προσκυνήματος για πολλούς ντόπιους αλλά και ξένους επισκέπτες (κυρίως από τη Ρωσία), που φτάνουν κατά χιλιάδες κάθε χρόνο για να δουν τη θαυματουργή εικόνα της. Η Αγία Μονή αποτελεί και ένα από τα αρχαιότερα θρησκευτικά αξιοθέατα, αφού χτίστηκε το 300 μ.Χ. πάνω στα ερείπια αρχαιοελληνικού ναού του βασιλιά της Πάφου Νικοκλή (374/373-361 π.Χ.), αφιερωμένου στην Ήρα.