Παναγία του Μουτουλλά

Η Παναγία του Μουτουλλά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Κύπρου και βρίσκεται στις νότιες παρυφές του ομώνυμου ορεινού χωριού στην επαρχία Λευκωσίας.

Χτισμένη πάνω από τον Μουτουλλά πάνω σε λοφίσκο στα βουνά της Μαραθάσας, η εκκλησία της Παναγίας του Μουτουλλά συμπεριλαμβάνεται στους δρομικούς ξυλόστεγους ναούς του Τροόδους , και μαζί με εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής, έχει ενταχθεί από το 1985 στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco εξαιτίας των αριστοτεχνικών τοιχογραφιών της. Επιπλέον, αποτελεί το μοναδικό χρονολογημένο μνημείο του 13^ου αιώνα και την αρχαιότερη εκκλησία στη μεγαλόνησο.

Όπως πληροφορείται κανείς στο βόρειο τοίχο του Ιερού Βήματος, όπου και σώζεται η κτητορική επιγραφή, καθώς και οι προσωπογραφίες των δωρητών, ο ναός ήταν δωρεά του Ιωάννη Μουτουλλά ή Γερακιώτη και της συζύγου του, ενώ η κατασκευή του ολοκληρώθηκε στις 30 Ιουλίου 1280. Δεδομένου ότι η Παναγία του Μουτουλλά χρησιμοποιήθηκε ως κοιμητήριο για την ταφή μελών της οικογένειας, συνεπάγεται ότι αρχικά λειτούργησε ως οικογενειακό παρεκκλήσι.

Aρχιτεκτονικά η Παναγία του Μουτουλλά ανήκει στον τύπο των μονόχωρων ναών με αμφικλινή ξύλινη στέγη. Εσωτερικά διαχωρίζεται το ιερό από τον κυρίως ναό με παραστάδες στον βόρειο και τον νότιο τοίχο. Λόγω των μικρών διαστάσεων της εκκλησίας, το εικονογραφικό πρόγραμμα έχει προσαρμοστεί αναλόγως.

Διακοσμημένη με τοιχογραφίες που συνεχίζουν την Κομνήνεια παράδοση ενσωματώνοντας δυτικές επιρροές ο ναός της Παναγίας του Μουτουλλά παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την εξέλιξη της ζωγραφικής βυζαντινών μνημείων στο νησί. Ο ζωγράφος της εκκλησίας παραμένει μέχρι και σήμερα άγνωστος . Βάσει τεχνοτροπίας πρόκειται για ένα μείγμα  βυζαντινών προτύπων του 12^ου αιώνα, και στοιχείων από τη σύγχρονη δυτική ζωγραφική. Χρησιμοποιούνται επίσης στοιχεία της ζωγραφικής που αναπτύχθηκε στην Ανατολή, την Καππαδοκία, και την Κρήτη. Αναλυτικότερα, οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος και του κυρίως ναού είναι του 1280 και διαρθρώνονται σε δύο ζώνες. Την ανώτερη, με σκηνές του χριστολογικού και του θεομητορικού κύκλου, και την κατώτερη, που καταλαμβάνουν ολόσωμοι μετωπικοί Άγιοι. Απόκλιση παρουσιάζει η τοιχογραφία της Υπαπαντής (νότιος τοίχος), η οποία μαζί με αυτήν που απεικονίζει τη Δευτέρα Παρουσία στο εξωτερικό του βόρειου τοίχου, χρονολογούνται στο τέλος του 14^ου αιώνα. Στα τέλη του 15^ου με αρχές του 16^ου αιώνα διακοσμήθηκε η εξωτερική πλευρά του βόρειου τοίχου με την πολυπρόσωπη σκηνή της Μέλλουσας Κρίσης. Ο θεματικός άξονας των τοιχογραφιών από την περίοδο αυτή και εξής είναι εσχατολογικός.

Αποτελώντας το πιο γνωστό αξιοθέατο και τη σπουδαιότερη εκκλησία του χωριού, η Παναγία του Μουτουλλά υποδέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες επισκέπτες, ντόπιους και ξένους. Τον δεκαπενταύγουστο γιορτάζεται από τους πιστούς, ενώ παραμένει ανοιχτή, και μέχρι αργά το απόγευμα, καθημερινά. Ο ναός είναι προσβάσιμος και σε ΑμΕΑ, ενώ σε περίπτωση που είναι κλειστός όλοι οι ενδιαφερόμενοι παρακαλούνται να επικοινωνήσουν με το κοινοτικό συμβούλιο.