Μάμμαρι

Το χωριό Μάμμαρι βρίσκεται δίπλα στην πράσινη γραμμή της επαρχίας Λευκωσίας, κι απέχει περίπου 25 χιλιόμετρα δυτικά από την ομώνυμη πρωτεύουσα της Κύπρου, 100 χιλιόμετρα από τη Λεμεσό, 60 χιλιόμετρα από τη Λάρνακα, και 150 χιλιόμετρα από την Πάφο.

Αντικρίζοντας τα τουρκικά φυλάκια το χωριό Μάμμαρι εντοπίζεται πάνω στη νεκρή ζώνη, και συνορεύει με την Κοκκινοτριμιθιά  στα νότια, και τη Δένεια στα δυτικά. Παρά το γεγονός ότι τα 4/5 της γης του χωριού είναι τουρκοκρατούμενα, οι κάτοικοί του δεν το εγκατέλειψαν ζώντας εκεί μέχρι και σήμερα.

Αρχικά, ο οικισμός ήταν πιο γνωστός με την ονομασία Μάμμαρη. Το Ακριτικό Μάμμαρι φαίνεται να ιδρύθηκε κατά το Μεσαίωνα, εξού κι η σημερινή του ονομασία συνδέεται με την επωνυμία ευγενή φεουδάρχη της περιόδου εκείνης, τον Κόμη ντε Μάμμαρη, του οποίου το σπίτι έχει διασωθεί και συναντάται στο κέντρο του χωριού.

Σήμερα το Μάμμαρι συνθέτουν δύο συνοικισμοί, ο ένας εκτείνεται μέσα σ’ ένα μεγάλο κοίλωμα και αποτελείται από τα κυπριακού τύπου αγροτόσπιτα, κι ο άλλος χτισμένος ψηλά στις παρυφές του χωριού ξεχωρίζει για τις μοντέρνες κατοικίες του. Ανατολικά του χωριού και στο σημείο με την πιο ωραία πανοραμική θέα της περιοχής, συναντάται η παλιά πετρόχτιστη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου και το αγίασμα αυτού. Για το συγκεκριμένο ναό η παράδοση αναφέρει ότι ο Άγιος κατά την επίσκεψή του στο χωριό και λόγω της ανομβρίας που επικρατούσε στην περιοχή, χτύπησε τα πόδια του πάνω σ’ έναν βράχο και από εκεί άρχισε να τρέχει νερό. Έκτοτε, και μέχρι τη δεκαετία του ’90, καταγράφηκαν πολλές περιπτώσεις ασθενών που γιατρευτηκαν αφού ήπιαν από αυτό το νερό.  Μέσα στο ναό φυλάσσεται μέχρι και σήμερα η μικρή εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας, που το 1997 άρχισε να «δακρύζει» προσελκύοντας χιλιάδες πιστούς από όλο το νησί, ενώ ανατολικά της εκκλησίας, και κάτω απο το ιερό του ναου, υπάρχει μια κατακόμβη, μέσα στην οποία και βρέθηκαν  λαξευτοί πέτρινοι τάφοι και διαφορα αγγεία. Στον πυρήνα του χωριού υπάρχει το άγαλμα του Σάββα Ροτσίδη, του τελευταίου νεκρού του απελευθερωτικού αγώνα των Κυπρίων κατά των Άγγλων.

Στο Μάμμαρι κατά το παρελθόν λειτουργούσαν λατομεία, τα οποία και φημίζονταν για την «πουρόπετρά» του, ενώ το συγκεκριμένο είδος μαρμάρου ίσως και να ήταν υπαίτιο για τη σημερινή ονομασία του χωριού. Σήμερα, ένα από τα λατομεία της εποχής, το λατομείο Βούναρος συνπεριλαμβάνεται στη συνθήκη NATURA 2000 για τις νυκτερίδες που φιλοξενεί. Στο χωριό υπάρχει κοινοτική βιβλιοθήκη, λειτουργεί δημοτικό σχολείο και βρεφοκομικός σταθμός, καθώς επίσης είναι διάχυτα τα σημαδία από παλιότερο δίκτυο άρδευσης του χωριού. Επιπλέον, το παλιό βυρσοδεψείο (που λειτουργούσε μέχρι και το 1981), το μπακάλικο (του 1940), το σινεμά (που ήταν ανοιχτό μέχρι και τη δεκαετία του ‘70), και το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Μάμμαρι αποτελούν μερικά από τα σημαντικά αξιοθέατα του χωριού. Τέλος, το χωριό διασχίζουν λογής μονοπάτια της φύσης, τα περισσότερα από τα οποία παραμένουν αχαρτογράφητα.