Λυθροδόντας

Το χωριό Λυθροδόντας βρίσκεται στην επαρχία Λευκωσίας και απέχει περίπου 30 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της ομώνυμης πρωτεύουσας της Κύπρου, 70 χιλιόμετρα από τη Λεμεσό, 40 χιλιόμετρα από τη Λάρνακα, και 150 χιλιόμετρα από την Πάφο.

Χτισμένος στους πρόποδες του δάσους Μαχαιρά και στο κέντρο σχεδόν της  Κύπρου το ημιορεινό χωριό του Λυθροδόντα συνορεύει με τους οικισμούς Μαθιάτη και Αναλιόντα.  Εκτάσεις άγριας βλάστησης εναλάσσονται με τις καλλιέργειες ελαιόδεντρων δημιουργώντας ένα τοπίο πνιγμένο στο πράσινο, που το περιτριγυρίζουν από άκρη σ’ άκρη ψηλά βουνά.

Πιστεύεται ότι πήρε τ’ όνομα αυτό επειδή ήταν το μεγαλύτερο ελιοχώρι του βασιλείου της Λήδρας  ή αυτού της Ταμασσού,  εξαιτίας του ερυθρού χρώματος του εδάφους του, κι επειδή τα βουνά που το περιβάλλουν μοιάζουν με δόντια ανοιχτής σιαγόνας. Για την προέλευση της ονομασίας του Λυθροδόντα, οι μελετητές φαίνεται όμως να μην έχουν καταλήξει ακόμη σε κάποια ερμηνεία με απόλυτη βεβαιότητα. Επικρατέστερη πάντως θεωρείται η εκδοχή που συνδέει τον οικισμό μ’ ένα φυτό, το ερυθρόδανον, που μάλλον κατά το παρελθόν ευδοκιμούσε στην περιοχή. Οι ρίζες του συγκεκριμένου  φυτού χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή κόκκινης μπογιάς. Οπότε και το γράμμα «λ» ανομοιώθηκε με το «ρ», όπως συμβαίνει στην Ελληνική γλώσσα (ερυθρό, κι εν συνεχεία έγινε λύθρο, ενώ η κατάληξη «–οντας» εκφράζει το αρσενικό γένος του φυτού). Από την άλλη, η παράδοση αναφέρει ότι το όνομά του το χωριό το πήρε από τον πρώτο του κάτοικο, που είχε ερυθρά δόντια και τον φώναζαν «Ερυθροδόντα».

Το όνομα του Λυθροδόντα πάντως αποδεικνύει πως το χωριό πιθανότατα να ιδρύθηκε κατά τα βυζαντινά χρόνια, ενώ την περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Ενετοκρατίας, υπήρξε φέουδο στο Βινσιγκέρα Μορεσσίν και τον Πέτρο Βουστρώνιο, διαδοχικά. Επί Τουρκοκρατίας, πολλοί κάτοικοι του χωριού ήταν κρυφοχριστιανοί, αλλά τελικά βαφτίστηκαν ομαδικά Χριστιανοί. Τη ίδια περίοδο, πολλοί από αυτούς απέκτησαν κτηματική περιουσία, οπότε κι άρχισαν να καλλιεργούν μεγάλες φυτείες με ελιές. Αρχές του 20^ου αιώνα, αποτελούσε πια το κεφαλοχώρι της περιοχής, και μέχρι σήμερα συνεχίζει ν’ ακολουθεί μια σταθερή πορεία ανάπτυξης και πληθυσμιακής αύξησης, με πολλούς Λευκωσιάτες να χτίζουν τα εξοχικά τους εκεί.

Σήμερα στην ευρύτερη περιοχή καλλιεργούνται διάφορα οπωροφόρα δέντρα, αλλά και πολλά λαχανικά. Οι περισσότεροι κάτοικοι του Λυθροδόντα  εργάζονται στην πρωτεύουσα, ενώ μερικοί ασχολούνται ακόμη με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.  Μέχρι και σήμερα, το χωριό φημίζεται για τις ξακουστές ελιές του που βγάζουν γνήσιο παρθένο ελαιόλαδο. Εξού κι εκεί,  λειτουργούν δύο σύγχρονα ελαιοτριβεία, που εξυπηρετούν τους ελαιοπαραγωγούς της κοινότητας και των γύρω χωριών. Επιπλέον, υπάρχει ένα δημοτικό σχολείο, ένα δημόσιο νηπιαγωγείο, καθώς και ιδιωτικοί παιδικοί σταθμοί. Ο επισκέπτης εκεί μπορεί να βρει τράπεζες, εστιατόρια και καφέ, και πολλά άλλα καταστήματα, ενώ κατά τους καλοκαιρινούς μήνες διατίθενται και αγροτουριστικά καταλύματα για διαμονή.

Στον Λυθροδόντα, ο περιηγητής μπορεί να επισκεφτεί την ιστορική εκκλησία του Αγίου Θεράποντα, γύρω από την οποία κατά το παρελθόν ήταν χτισμένα τα πρώτα σπίτια του οικισμού. Αναλυτικότερα, οι ντόπιοι αναφέρουν ότι  μια μέρα, κι ενώ οι κάτοικοι καθάριζαν τους βάτους γύρω από μια βρύση, βρήκαν τα λείψανα και την εικόνα του Αγίου Θεράποντα. Στο σημείο εκείνο, έχτισαν μια πέτρινη εκκλησία και με τον καιρό, ολοένα και περισσότεροι άρχισαν να εγκαθίστανται τριγύρω απ’ αυτή. Επιπλέον, ο επισκέπτης μπορεί να δει τη νεόκτιστη εκκλησία της Παναγίας, καθώς επίσης και τα ξωκλήσια, του Αγίου Νικολάου, του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Γεωργίου , και της Αγίας Παρασκευής, τα οποία είναι χτισμένα σε κάθε πλαγιά του χωριού σαν να το προστατεύουν από κάθε κακό. Στα νοτιοδυτικά του χωριού εντοπίζεται και το παλιό μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, που ανήκει στη Μονή Μαχαιρά.

Η μικρή γραφική πλατεία με τα πλατάνια και τα παραδοσιακά καφενεία, σφύζει από ζωή τα καλοκαίρια με διάφορες μουσικές συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις και διάφορες άλλες εκδηλώσεις που διοργανώνονται εκεί. Άλλα αξιοθέατα του Λυθροδόντα αποτελούν το μνημείο ηρώων, τα δύο μικρά λιθόκτιστα φράγματα που κατασκευάστηκαν στα χρόνια της αγγλοκρατίας, και το κοινοτικό Γραμμικό Πάρκο. Από την άλλη, οι επισκέπτες που λατρεύουν να περπατούν στη φύση, μπορούν ν’ ακολουθήσουν ένα από τα αχαρτογράφητα μονοπάτια της φύσης της περιοχής ή το μονοπάτι της φύσης Κιόνια-Προφήτης Ηλίας με κατεύθυνση προς το δάσος Μαχαιρά.