Κακοπετριά
Η Κακοπετριά είναι χωριό της επαρχίας Λευκωσίας στην Κύπρο και απέχει 63 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την ομώνυμη πόλη, 48 χιλιόμετρα βόρεια της Λεμεσού, 108 χιλιόμετρα δυτικά της Λάρνακας και 86 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πάφου.
Ένας οικισμός χτισμένος σε υψόμετρο 670 μέτρων στη βόρεια πλευρά της οροσειράς του επιβλητικού Τροόδους, η Κακοπετριά των 1.300 περίπου κατοίκων, αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα χωριά-αν όχι το πιο όμορφο- στη μεγαλόνησο. Βουτηγμένη μέσα στο πράσινο και τα πανύψηλα πλατάνια, τα πεύκα, τις λεύκες και τους σκλήδρους, ανάμεσα στις όχθες των ποταμών Κλάριου (Καρκώτη) και Γαρίλλη και στα οπωροφόρα δέντρα (μηλιές, αχλαδιές, δαμασκηνιές, βερυκοκιές, ροδακινιές και κερασιές), τα λαχανικά, τα αμπέλια (με επιτραπέζιες και οινοποιήσιμες ποικιλίες) και τα σιτηρά, είναι από τους πιο γνωστούς προορισμούς που δέχεται χιλιάδες επισκεπτών χειμώνα-καλοκαίρι. Εμβληματικό τοπόσημο του χειμερινού τουρισμού, μερικά μόλις χιλιόμετρα από το μοναδικό στο νησί Χιονοδρομικό Κέντρο Τροόδους, η Κακοπετριά αναμφισβήτητα είναι το «βαρύ όνομα» του τουρισμού στην ορεινή Κύπρο και ένα από τα κορυφαία τουριστικά θέρετρα που κεντρίζουν την προσοχή όσων φτάνουν στο νησί της Αφροδίτης.
Ο οικισμός αποτελείται στα ανατολικά της κοιλάδας από μεγάλα σύγχρονα σπίτια και πολυτελείς κατοικίες εύπορων Κυπρίων και αλλοδαπών, ενώ στα δυτικά μεταξύ των δύο ποταμών δεσπόζει η αρχοντική και πανέμορφη παλιά Κακοπετριά, το «παλιό χωριό», που χαρακτηρίζεται από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με τα στενά πλακόστρωτα, ελικοειδή δρομάκια και τα συνεχόμενα πετρόχτιστα διώροφα αναπαλαιωμένα σπίτια με τοπική πέτρα από τα ποτάμια και επικλινείς, κεραμιδένιες σκεπές, ξύλινα μπαλκόνια, μικρή αυλή και ανώι. Ο κάτω όροφος χρησίμευε σαν αποθήκη για τα μεγάλα πιθάρια με κρασί ή ως χώρος φύλαξης των ζώων, ενώ στο ανώι διέμενε η οικογένεια. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, πως ο παλιός οικισμός είναι διατηρητέος και έχει χαρακτηριστεί αρχαίο μνημείο Β’ πίνακα από το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου.
Σήμερα, η κοινότητα είναι πόλος έλξης πολλών επισκεπτών ολόχρονα και ένα από τα πιο διάσημα χωριά λόγω του υγιεινού και δροσερού κλίματος, του ειδυλλιακού φυσικού τοπίου και των άριστων τουριστικών υποδομών που παρέχει. Πέρα από μοναδικής ομορφιάς πολυτελή ξενοδοχεία (όπως το εντυπωσιακό Crystal Hotel), εξαιρετικούς παραδοσιακούς ξενώνες, αγροτουριστικά καταλύματα και δωμάτια προς ενοικίαση, στην Κακοπετριά υπάρχουν νηπιαγωγείο και δημοτικό σχολείο, τράπεζες, αστυνομικός σταθμός, μίνι μάρκετ και σούπερ μάρκετ, ταβέρνες, εστιατόρια με ντόπιες σπεσιαλιτέ, κλέφτικο, σουβλάκι ή πέστροφες από το ποτάμι, παραδοσιακά καφενεία και σύγχρονες καφετέριες που σφύζουν από κόσμο, κυρίως τα σαββατοκύριακα. Δίχως να χάνει την αυθεντικότητά του, ο τόπος αυτός αξιοποιεί απόλυτα την ανόθευτη παράδοση με την σύγχρονη τουριστική φιλοξενία, διαθέτοντας πολλά αξιοθέατα θρησκευτικού ενδιαφέροντος και όχι μόνο. Μοναδικές αρχαίες βυζαντινές εκκλησίες, όπως ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης, το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου του Περαχωρίτη, η εκκλησία της Παναγίας της Θεοτόκου, η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα Κακοπετριάς, ο Ελιόμυλος Κακοπετριάς που λειτουργεί ως μουσείο στην αυλή του ναού του Σωτήρα, o Μύλος της Γωνιάς Κακοπετριάς και ο Ληνός Κακοπετριάς είναι μερικά από τα εντυπωσιακά αξιοθέατα της κοινότητας.
Η ονομασία του χωριού επιδέχεται πολλών εκδοχών: η πρώτη κάνει λόγο για τη σύνθετο «κακός και πέτρα», λόγω της τοποθεσίας που βρίσκεται που είναι βραχώδης, αλλά παλιότερα ήταν και δύσκολη στην ανάβασή της. Η δεύτερη εκδοχή αναφέρεται στην Πέτρα του Ανδρογύνου, μια μεγάλη πέτρα στην είσοδο του χωριού, όπου κάθονταν τα νιόπαντρα ζευγάρια. Κάποια στιγμή, η πέτρα κύλησε και πλάκωσε ένα ζευγάρι, σκοτώνοντάς το, εξ ου και η «κακόπετρα» και ακολούθως Κακοπετριά. Σήμερα, οι ντόπιοι λένε ότι κάθε αντρόγυνο πρέπει να καθίσει πάνω στην πέτρα για να στεριώσει ο γάμος και να γίνει «πέτρα».
Η τρίτη εκδοχή μιλάει για τον πρώτο οικιστή του χωριού, τον κακό Πετρή. Ο Πετρής ήταν ο πιο άτακτος, νευρικός και κακός από τους 3 γιους κάποιου άρχοντα της Μαραθάσας. Μετά την εκδίωξη από το σπίτι του, κατέφυγε σε αυτή την πλευρά του βουνού, ιδρύοντας το χωριό (τα δύο του αδέρφια πήγαν σε άλλους οικισμούς, ο Νίκος δημιούργησε τον Οίκο και ο Παναγιώτης, καλός και στοργικός γιος, ίδρυσε τον Καλοπαναγιώτη).
Το χωριό υφίσταται από την περίοδο της φραγκοκρατίας και μάλιστα σε πολλούς χάρτες σημειώνεται, με το ίδιο όνομα. Πάντως, σύμφωνα με ανασκαφές του 1938 στην τοποθεσία «Αϊλάδες» που έφεραν στο φως έναν αποθέτη αρχαίου ιερού της θεάς Αθηνάς, ασβεστολιθικά μικρά αγάλματα της ίδιας και του Ηρακλή, μπρούντζινες και σιδερένιες αιχμές από βέλη και δόρατα, η περιοχή κατοικούνταν από την αρχαιότητα. Τα ευρήματα χρονολογούνται από την Κυπροαρχαϊκή και Κυπροκλασσική περίοδο και εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λευκωσίας.
Η περιοχή κατά το πιο πρόσφατο παρελθόν, ανήκε στον Άγιο Νικόλαο της Στέγης και αργότερα πέρασε στα χέρια της Αρχιεπισκοπής Κύπρου, η οποία το 1922 διαχώρισε την έκταση σε 120 οικόπεδα, που μοιράστηκαν στους κατοίκους με κλήρο. Αξιοσημείωτο είναι ότι αποτέλεσε και διάσημη περιοχή για την εκτροφή και παραγωγή μεταξοσκώληκα, αλλά και την επεξεργασία μεταξιού μέχρι και τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, ενώ νωρίτερα, επί Τουρκοκρατίας, στην περιοχή του δάσους υπήρχαν πισσοκάμινα, που επεξεργάζονταν την πίσσα. Τρία από αυτά, σώζονται δίπλα από την τοποθεσία «Περβόλι», δίπλα από το «Πικρομηλούδι» στην τοποθεσία «Ατσουποκάμινο», και στην τοποθεσία «Καμινούδι». Επίσης, στις τοποθεσίες «Νερό του Πεύκου» και «Καννούρες», υπήρχαν και λειτουργούσαν μέχρι πρόσφατα, υπόγεια μεταλλεία χρωμίου και το εργοστάσιο επεξεργασίας του βρισκόταν κοντά στον Άγιο Νικόλαο της Στέγης.
Η κύρια εκκλησία του χωριού, κτίσμα βυζαντινού ρυθμού με τρούλο, είναι αφιερωμένη στον Άγιο Παντελεήμονα και χτίστηκε το 1994 με εισφορές των κατοίκων και γιορτάζει στις 27 Ιουλίου. Δίπλα της, υπάρχει παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο Φανούριο από το 2008.
Το πετρόχτιστο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου του Περαχωρίτη του 1520, βρίσκεται στα βόρεια του χωριού και πήρε το όνομά του από την «Πέρα Γειτονιά» ή «Πέρα Χωριό», ενώ σώζονται δύο τοιχογραφίες, της Αγίας Αναστασίας ή Φαρμακολύτρας και της Αγίας Παρασκευής.
Η εκκλησία της Παναγίας της Θεοτόκου βρίσκεται στην είσοδο της Κακοπετριάς και χτίστηκε το 1514 με τοιχογραφίες από το πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα Κακοπετριάς συναντάται στη μέση του «Παλιού Χωριού», είναι ναός του 1520 και μέχρι το 1994, ήταν η κεντρική εκκλησία της κοινότητας που κοσμείται με αγιογραφίες του 16ου και 17ου αιώνα, αλλά και του αγιογράφου Συμεών Αυξέντη, γνωστού από τις τοιχογραφίες των ναών της Παναγίας της Θεοτόκου και του Αρχαγγέλου στη Γαλάτα.
Το σημαντικότερο θρησκευτικό αξιοθέατο που είναι και μια από τις 10 εκκλησίες της Κύπρου που ανήκουν στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, είναι ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης. Το εξαιρετικό οικοδόμημα με μοναδικά δείγματα βυζαντινής και μεταβυζαντινής ζωγραφικής που καλύπτουν το εσωτερικό του, δέχεται χιλιάδες κόσμου κάθε χρόνο.
Ο Μύλος της Γωνιάς Κακοπετριάς πάνω από τον κεντρικό δρόμο, στην αριστερή όχθη του ποταμού του Αγίου Νικολάου –παραπόταμου του Καρκώτη- που χτίστηκε το 1754, ήταν ιδιοκτησία της Αρχιεπισκοπής και αργότερα πέρασε στα χέρια ιδιωτών. Ένας από τους πλέον φημισμένους νερόμυλους του νησιού, σταμάτησε να λειτουργεί λίγο μετά τη λήξη του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου και αναπαλαιώθηκε το 1980, ανοίγοντας τις πύλες του για το κοινό ως μουσειακός χώρος.
Ο ηλεκτροπαραγωγικός σταθμός στην Κακοπετριά ήταν μια πρωτοποριακή μέθοδος ηλεκτροδότησης από τον Χριστόφορο Βασιλείου, γνωστό στους ντόπιους ως ο «Χριστόφορος Ηλεκτρολόγος», που κατασκεύασε το 1927 μια ηλεκτρική γεννήτρια με κινητήρια δύναμη το νερό, γράφοντας μια χρυσή σελίδα στην ιστορία του ηλεκτρισμού της Κύπρου. Μάλιστα, σε αυτόν οφείλεται και η λειτουργία του πρώτου κινηματογράφου σε κυπριακό χωριό, του θερινού σινεμά «Ορφεύς».
Το μνημείο ηρώων, δίπλα από την αερογέφυρα, είναι αφιερωμένο στους πεσόντες Αλέκο Κωνσταντίνου και Παναγιώτη Τομάζο που συμμετείχαν στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959 κατά των Άγγλων. Μάλιστα, στις βουνοπλαγιές της περιοχής, υπάρχουν τα κρησφύγετα των ανταρτών της εποχής εκείνης, στην περιοχή «Βρυσί» της κορυφής «Πιτέρων», στην τοποθεσία «Σσιακά» και στην τοποθεσία «Γιαμπάκκα».
Για τους φυσιολάτρεις, υπάρχουν αρκετά αξιοθέατα φύσης, με το δάσος της Κακοπετριάς και τα τοπικά Μονοπάτια της Φύσης , όπως το Μονοπάτι της Φύσης Βατερή, να περνούν από τοπία εξαιρετικής ομορφιάς, τους παλιούς νερόμυλους, αλλά και την Πέτρα του Ανδρογύνου. Στα ανατολικά της, υπάρχει και ο εντυπωσιακός μικρός ομώνυμος καταρράκτης, ενώ κοντά στο χωριό υπάρχει κατασκηνωτικός και εκδρομικός χώρος, κοντά στο δασικό σταθμό «Πλατάνια». Μέσα στον οικισμό και κοντά στη γέφυρα συναντάται και το μικρό αλλά όμορφο «Πάρκο της Έλενας».