Φυλακισμένα Μνήματα

Τα Φυλακισμένα Μνήματα είναι αναμφισβήτητα ένας από τους πιο ιστορικούς χώρους στο νησί της Κύπρου και ένα από τα «φορτισμένα» συναισθηματικά  αξιοθέατα πολιτισμού, που κουβαλούν επάνω τους τις μαύρες και σκοτεινές σελίδες του πιο λαμπρού βιβλίου της κυπριακής ιστορίας, της ανεξαρτησίας της μεγαλονήσου.

Περνώντας το κατώφλι των κεντρικών φυλακών της Λευκωσίας, ο επισκέπτης έρχεται αντιμέτωπος με ένα περίκλειστο χώρο, ένα μικρό κοιμητήριο περιτριγυρισμένο από ψηλούς τοίχους, που κατασκευάστηκε από τους Βρετανούς επί κυβερνήτη Τζων Χάρντιγκ, κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ (1955-1959). Τα Φυλακισμένα Μνήματα ήταν ο τόπος όπου θάβονταν οι απαγχονισμένοι και οι ηγετικές μορφές της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο απ΄τους Άγγλους για τη δράση τους στον απελευθερωτικό αγώνα. Αντί να δοθούν οι σοροί στους συγγενείς θάβονταν εδώ, δίπλα από τα κελιά των μελλοθάνατων και την αγχόνη, μέσα στο χώρο των φυλακών, εξ ου και η ιδιότυπη ονομασία τους ως Φυλακισμένα Μνήματα. Όπως λέει και ο ξεναγός στο χώρο Δήμος Βρυωνίδης που ήταν ένας εκ των κρατουμένων και έζησε από κοντά τα γεγονότα, «η Κύπρος είναι ίσως η μόνη χώρα του κόσμου που έχει φυλακισμένους ήρωες».

Η κηδεία των αγωνιστών, γινόταν αμέσως μετά τον απαγχονισμό, με παρουσία μόνο του ιερέα των φυλακών που έψαλλε τη νεκρώσιμη ακολουθία, έξω από την κλειστή είσοδο του κοιμητηρίου. Στη συνέχεια, οι Βρετανοί τους έθαβαν, χωρίς να παρευρίσκεται συγγενής ή οποιοσδήποτε άλλος, ώστε να μη μετατραπούν οι κηδείες των ηρώων σε μαζικά συλλαλητήρια ή μαχητικές διαδηλώσεις. Οι συγγενείς, κατάφεραν εντέλει να επισκεφτούν τους τάφους μόνο μετά το τέλος του αγώνα.

Στα Φυλακισμένα Μνήματα είναι θαμμένοι 13 ήρωες, από τους οποίους οι 9 εκτελέστηκαν με απαγχονισμό, 3 έπεσαν στο πεδίο της μάχης και 1 πέθανε σε στρατιωτικό νοσοκομείο, μετά από τον τραυματισμό του.

Οι 9 απαγχονισθέντες ήταν ηλικίας 19-24 ετών και εκτελέστηκαν το 1956 (Μιχαήλ Καραολής, Ανδρέας Δημητρίου στις 10 Μαΐου, Ανδρέας Ζάκος, Ιάκωβος Πατάτσος, Χαρίλαος Μιχαήλ στις 9 Αυγούστου, Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομμάτης, Ανδρέας Παναγίδης στις 21 Σεπτεμβρίου) και ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης απαγχονίστηκε στις 14 Μαρτίου του 1957.

Οι 4 αγωνιστές που έπεσαν μαχόμενοι και θάφτηκαν επίσης στο κοιμητήριο των φυλακών, είναι ο Μάρκος Δράκος, ο Στυλιανός Λένας, ο Κυριάκος Μάτσης και ο «θρύλος» Γρηγόρης Αυξεντίου. Μάλιστα, για εξοικονόμηση χώρου, οι Άγγλοι έθαψαν σε 4 τάφους τους 8 νεκρούς (Ανδρέας Δημητρίου και Στυλιανός Λένας, Ανδρέας Ζάκος και Κυριάκος Μάτσης, Ανδρέας Παναγίδης και Μιχαήλ Κουτσόφτας, Γρηγόρης Αυξεντίου και Ευαγόρας Παλληκαρίδης).

Σε άλλο κτίριο και δίπλα από τους ένδοξους τάφους των αγωνιστών, έχουν διατηρηθεί τα κελιά κράτησης, όπως ακριβώς ήταν την περίοδο εκείνη, αποδίδοντας γλαφυρότατα τις συνθήκες και τις δυσκολίες του εγκλεισμού. Τα κελιά, το ένα δίπλα στο άλλο, ήταν καλυμμένα στην πόρτα με ένα συρματόπλεγμα που προκαλούσε σκοτοδίνη στους κρατούμενους. Ο μόνος που έμπαινε σε αυτά, ήταν ο ιερέας των φυλακών που πριν την εκτέλεση, επισκεπτόταν τους θανατοποινίτες για να τους εξομολογήσει. Στους τοίχους του κτιρίου, υπάρχουν ενημερωτικά κείμενα για τις συνθήκες κράτησης, τις απεργίες πείνας, τις απόπειρες για δραπετεύσεις και πολλά άλλα.

Σε άλλο χώρο, ίσως και τον πιο συγκινησιακό που θα αντικρίσει ο επισκέπτης, δεσπόζει η αγχόνη και από κάτω της, μια καταπακτή με δύο πόρτες που ανοιγόκλειναν, από την οποία κατέβαιναν οι Άγγλοι να πάρουν τους απαγχονισμένους και να τους οδηγήσουν στον τάφο. Οι απαγχονισμοί συνήθως γίνονταν λίγο πριν ή λίγο μετά τα μεσάνυχτα, με παρουσία του διευθυντή της φυλακής, του επάρχου Λευκωσίας, ενός δικαστικού, του στρατιωτικού γιατρού και του δήμιου, οι οποίοι ήταν όλοι Άγγλοι. Πριν την επικείμενη εκτέλεση, γινόταν και πρόβα με σακιά και ανάλογα με το ύψος και το βάρος του εκτελεσθέντος, οι βρετανοί ρύθμιζαν ανάλογα το μήκος των σχοινιών. Έπειτα, φορούσαν χειροπέδες, ένα άλλο σχοινί στα πόδια και μια κουκούλα στα κεφάλια των ηρώων. Το σχοινί που εκτίθεται στο χώρο, είναι ένα από τα 3 σχοινιά με τα οποία κρεμούσαν τους ήρωες. Το άλλο βρίσκεται στο Μουσείο Αγώνος Λευκωσίας και το τρίτο, λέγεται ότι το πήραν μαζί τους για ενθύμιο οι Άγγλοι. Στους τοίχους του κτιρίου και γύρω  από την κρεμάλα, υπάρχουν φωτογραφίες-πορτρέτα των αγωνιστών που έχασαν εδώ τη ζωή τους. Παρά τα φρικτά σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια από την ώρα της σύλληψης μέχρι και την ώρα της εκτέλεσης, οι πεσόντες επέδειξαν ακμαίο ηθικό και ακλόνητη πίστη, ψάλλοντας θρησκευτικά άσματα και τον Εθνικό Ύμνο, ακόμα και την ώρα που οδηγούνταν στην αγχόνη.

Τα Φυλακισμένα Μνήματα σήμερα είναι τόπος ιερού προσκυνήματος, μνημείο ηρωισμού και ένα από τα πιο ιερά μνημεία του Κυπριακού Ελληνισμού για την ένωσή του με την Ελλάδα. Τον επισκέπτονται από απλοί πολίτες, μέχρι βουλευτές, αρχηγοί κρατών και πρωθυπουργοί, για να αποτίσουν φόρο τιμής στους γενναίους Κυπρίους που έδωσαν το αίμα τους για την ανεξαρτησία της Κύπρου. Ο χώρος των μνημάτων, της αγχόνης και των κελιών αναπλάστηκε στην αρχική του μορφή το 1997 και  εγκαινιάστηκε από τον τότε υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, Γεώργιο Χατζηνικολάου.

Έξω από τον ιερό χώρο, ο οποίος είναι προσβάσιμος και για άτομα σε τροχοκάθισμα, υπάρχει περίπτερο-βιβλιοπωλείο με έκθεση βιβλίων από τον αγώνα της ΕΟΚΑ, όπου  ο επισκέπτης μπορεί να βρει πάμπολλα βιβλία για τις μάχες και τους αγωνιστές της, καθώς και ενημερωτικά έντυπα που δίνονται δωρεάν στα ελληνικά, αγγλικά και γερμανικά. Στο σημείο, επίσης, υπάρχει χώρος στάθμευσης

Φυλακισμένα Μνήματα

Νόρμαν 4 Τ.Κ. 1702 Άγιος Παύλος, Λευκωσία, Κύπρος

Ώρες Λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή: 08:30-13:30

Τηλέφωνο: 00357 22303994

Φαξ: 00357 22303994