Ακάκι
Το Ακάκι είναι χωριό της επαρχίας στην και απέχει 30 χιλιόμετρα δυτικά της Λευκωσίας, 68 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Λάρνακας, 80 χιλιόμετρα βόρεια της Λεμεσού και 125 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πάφου.
Χτισμένο σε υψόμετρο 210 μέτρων με τον ομώνυμο ποταμό και αιωνόβια ελαιόδεντρα να τον περιτριγυρίζουν και κοντά σε αυτά το όμορφο φράγμα, το Ακάκι των 3.000 περίπου κατοίκων αποτελεί έναν όμορφο οικισμό με ανεπτυγμένη κτηνοτροφία, καλλιεργημένες εκτάσεις (ελιές, σιτηρά, λαχανικά, καρπούζια, πατάτες) και πολλά ενδιαφέροντα φύσης. Η ανάπτυξη της περιοχής φαίνεται από τη συνύπαρξη παραδοσιακών κατοικιών και κτισμάτων μοντέρνας αρχιτεκτονικής, από τη συνεχή αύξηση του πληθυσμού, αλλά και τη λειτουργία νηπιαγωγείου, δημοτικού, γυμνασίου, ιατρικού κέντρου, κτηνιατρείου, ταχυδρομείου, τραπεζών και διάφορων καταστημάτων.
Στην τοποθεσία «Καττόκρεμμος» μπορεί κανείς να συναντήσει θαλάσσια απολιθώματα, στο Φράγμα Ακακίου-Μαλούντας του ποταμού Σερράχη συναντώνται δυο εσωποτάμιες δεξαμένες, ενώ στην περιοχή υπάρχουν πέτρινες βρύσες και δυο πέτρινα γεφύρια, καθώς και ο μισογκρεμισμένος «Πύργος των Φράγκων» από την εποχή της φραγκοκρατίας κοντά στο δημοτικό σχολείο και το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Στο Ακάκι σώζονται και δύο από τους ελαιόμυλους που λειτουργούσαν μέχρι και τη δεκαετία του 1920-1930 και αποτελούνταν από μια πέτρα και μια πέτρινη λεκάνη, η οποία περιστρεφόταν με τη βοήθεια ενός ζώου ή ανθρώπου. Αυτοί είναι ο Μύλος του ΧατζηΑντώνη στην καρδιά του παλιού χωριού και ο Μύλος του Γιακουμή. Επίσης, σημαντικό αξιοθέατο συνιστούν τα ερείπια νερόμυλων που αντλούσαν νερό από τον ποταμό Ακακίου, το Παλιομύλι στην περιοχή Πίσκοπος-Ανάγκια, ο Μύλος του Τσίγκη στην περιοχή Πύργος-Περβόλια, το Μυλούι, ο Μύλος του Παπα-Νικόλα και ο Μύλος του Χότζα, ένας αλευρόμυλος που έχει μετατραπεί σήμερα σε μουσείο.
H ύπαρξη πολλών ποταμών και νερού στο Ακάκι, έκανε τους κατοίκους του κατά το παρελθόν να δημιουργήσουν λαγούμια, μια αλυσίδα υπόγειων πηγαδιών με συνολικό μήκος 17 χιλιόμετρα και βάθος 30 μέτρα. Για το άνοιγμα των λαγουμιών που τροφοδοτούσαν την ευρύτερη περιοχή, χρησιμοποιούσαν κούσπο (μυτερό τσαπί), φτυάρι, ζεμπίλι και αλακάτι και σήμερα είναι γνωστά στους ντόπιους με τοπικές ονομασίες («το νερό της Μερίκας», «το νερό του Φραγκωμάτου», «το νερό της ΚουτσοΔημητρούς», «το νερό των Πηγαδιών ή τους Χατζη-Φανείες», «το νερό τους Τσίγκηδες» , «το νερό του Παπα-Λοΐζου και Πανάου», «το νερό του Χότζα», «το νερό του Χατζηκωνσταντίνου», «το καλοκαιρινό το κάτω», «το νερό της Αυλώνας»).
Η ονομασία του χωριού συνδέεται με το όνομα του πρώτου οικιστή της περιοχής, του Ακάκιου, σύνηθες όνομα κατά τα βυζαντινά χρόνια, ενώ επί φραγκοκρατίας αποτέλεσε βασιλικό φέουδο. Ως μεγαλύτερος οικισμός δημιουργήθηκε από τον βασιλιά Ερρίκο. Πάντως, τα διάφορα λίθινα εργαλεία, αγγεία, κομμάτια από επεξεργασμένες πέτρες, τάφοι-αμφορείς, πήλινα ειδώλια και αγγεία που χρονολογούνται μεταξύ του 1900 και του 1500 π.Χ. και βρέθηκαν στην περιοχή «Βούρνες» και «Τρουνάλι», στην περιοχή του Μενοίκου, στον οικισμό «Χαλόπετρα της Κόκκινης του Καλογήρου», στη «Χαλόπετρα των Πηγαδιών», υποδεικνύουν ότι η περιοχή κατοικούνταν από αρχαιοτάτων χρόνων. Όσον αφορά την πιο σύγχρονη ιστορία του τόπου, η κοινότητα ήταν μεικτή, στην οποία ζούσαν Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι, μέχρι και τη δεκαετία του 1960 και τις πρώτες διακοινοτικές ταραχές. Το τζαμί του χωριού σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση, υπενθυμίζοντας το παρελθόν της συνύπαρξης στην περιοχή. Δυο χρόνια μετά την τουρκική εισβολή του 1974, το Ακάκι, όπως πολλά χωριά της ελεύθερης Κύπρου, υποδέχτηκε Ελληνοκύπριους πρόσφυγες που έφτασαν από τις βόρειες κατεχόμενες περιοχές του νησιού.
Από τόπους προσκυνήματος και θρησκευτικά αξιοθέατα, το Ακάκι περιλαμβάνει πολλούς ναούς και εκκλησίες. Η κύρια εκκλησία είναι της Παναγίας Χρυσελεούσας που χτίστηκε στα τέλη του 20ου αιώνα σε σημείο που κατεδαφίστηκε η φερώνυμη εκκλησία το 1977 και ήταν κτίσμα του 16ου αιώνα. Η εκκλησία Μεταμόρφωσης του Σωτήρα βρίσκεται στα νότια του χωριού και χτίστηκε το 1906, ενώ προηγουμένως είχε βρεθεί η εικόνα στην περιοχή Χαλόπετρα περίπου το 1880- 1900. Το ξωκλήσι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ είναι του 2010 και το ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας κοντά στον «Πύργο των Φράγκων» χτίστηκε τη δεκαετία του 1940. Το εκκλησάκι του Αποστόλου Παύλου βρίσκεται στο περιβόλι του Xότζα, το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής στη ομώνυμη τοποθεσία. Την θρησκευτική εικόνα στο Ακάκι συμπληρώνουν το ξωκλήσι του Αγίου Δημητριανού και του Αγίου Γεωργίου δίπλα από το γυμνάσιο.