Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου
Η Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου είναι χωριό της επαρχίας Λευκωσίας στην Κύπρο και απέχει 40 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Λευκωσίας, 72 χιλιόμετρα βόρεια της Λεμεσού, 69 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Λάρνακας και 119 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Πάφου.
Χτισμένη στους πρόποδες της οροσειράς του Τροόδους σε υψόμετρο 440 μέτρων ανάμεσα σε αιωνόβιες ελιές και δίπλα από το δάσος Αδελφοί, η Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου των 600 περίπου κατοίκων που ασχολούνται με τη γεωργία (αμυγδαλιές, σιτηρά, όσπρια, λίγα αμπέλια και ελιές) και την κτηνοτροφία, προσφέρει εξαιρετική ηρεμία και θέα στην ευρύτερη περιοχή μέχρι και τη θάλασσα της Μόρφου. Αν και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα περιοριζόταν στην κοιλάδα της περιοχής, ο οικισμός με τα χρόνια απλώθηκε και στους γύρω λόφους, «Μονή του Θόλου», του «Σταυρού» και της «Μαζερής» και σήμερα αποτελείται από στενά ελικοειδή δρομάκια, πετρόχτιστα σπίτια λαϊκής αρχιτεκτονικής, καφενεία, ταβέρνες, εστιατόρια, σωματεία, μικρά μαγαζιά, αλλά και πιο μοντέρνα οικοδομήματα.
Το χωριό υφίσταται ως οικισμός από την αρχαιότητα, καθώς τα ευρήματα από πηγές νερού, σπήλαια, τάφους, σκουριά από χαλκό, γαλαρίες και άλλα, μαρτυρούν την ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή και μεταλλευτική δραστηριότητα από την αρχαϊκή ή τη ρωμαϊκή περίοδο. Στην περιοχή «Μαραθεύτικα», ανακαλύφθηκαν αρχαίοι τάφοι-σπήλαια με χρυσά νομίσματα, χρυσά φύλλα μερσινιάς και μικρά μεταλλικά νομίσματα, ενώ στην τοποθεσία «Αης Τζυρκάκος» και «Μαυροβούνι», δύο χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού, υπάρχουν σημαντικά αποθέματα σκουριάς, εμφανή σημάδια χαλκού. Η μεταλλευτική δραστηριότητα τερματίστηκε με την έναρξη των αραβικών επιδρομών το πρώτο μισό του 7ου αιώνα και ξανάρχισε στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η ονομασία του χωριού οφείλεται στην ομώνυμη αγία και μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ήταν γνωστή ως Αγία Μαρίνα του Νικητάρι, αλλά μετά τη δημιουργία του ταχυδρομείου επί Αγγλοκρατίας, επικράτησε η ονομασία Αγία Μαρίνα Ξυλιάτου.
Σήμερα η κοινότητα έχει αναπτύξει πολλές μορφές πολιτιστικής και αθλητικής δραστηριότητας, κάτι που είναι εμφανές από τη δημιουργία δυο θεατρικών ομίλων και αθλητικών σωματείων, αλλά και ομάδων χορού που έχουν αποσπάσει πολλές διακρίσεις και συμμετέχουν ενεργά στις ποικίλες εκδηλώσεις. Το πολιτιστικό κέντρο του οικισμού περιλαμβάνει βιβλιοθήκη, νηπιαγωγείο, κοινοτικά γραφεία, αλλά και αίθουσα για θεατρικές παραστάσεις και βρίσκεται κοντά από το καταπράσινο κοινοτικό πάρκο. Εκεί, στο πάρκο που διαθέτει παιδική χαρά, περίπτερο και παγκάκια, ο επισκέπτης μπορεί να χαλαρώσει αλλά και να δει την ιστορία του χωριού, καθώς υπάρχει το μνημείο ηρώων, αφιερωμένο στους Αντρέα Μοδίτη και Κύπρου Πέτσα, μια μαρμάρινη πλάκα με τις δυο χάλκινες προτομές των αγωνιστών που έπεσαν στην τουρκική εισβολή του 1974. Στο πάρκο βρίσκεται και το αγίασμα της Αγίας Μαρίνας, το οποίο μέσω αγωγού διοχετευόταν στην υδατοδεξαμενή για την κάλυψη των αρδευτικών αναγκών της περιοχής μέχρι τον 20ό αιώνα. Στο χώρο του αγιάσματος, μέσα σε λιθόκτιστη κατασκευή, εντοπίζεται και η εικόνα της Αγίας Μαρίνας.
Οι δύο εκκλησίες του χωριού είναι αφιερωμένες στην πολιούχο της κοινότητας. Η παλιά εκκλησία της Αγίας Μαρίνας βρίσκεται στην καρδιά του χωριού και συνιστά πετρόχτιστο οικοδόμημα με λιθόκτιστο καμπαναριό, δίρριχτη στέγη και κεραμίδια, ενώ περιβάλλεται από δυο πλατείες και φιλοξενεί στο προαύλιό της το μνημείο του Δημητράκη Παπαμιλτιάδους, αγωνιστή στις διακοινοτικές ταραχές του 1964. Η νέα εκκλησία της Αγίας Μαρίνας είναι σύγχρονο μεγάλο οικοδόμημα που κατασκευάστηκε για να καλύψει τις ανάγκες των πιστών.
Άλλα αξιοθέατα για τον επισκέπτη της Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου είναι τα αιωνόβια ελαιόδεντρα που ανάγονται στις αρχές του 15ου αιώνα και εντοπίζονται στην τοποθεσία «Άη Τζυρκάκος», «Πηδκιά» και «Καππαρκές» και οι τρεις οργανωμένοι εκδρομικοί χώροι. Ο πρώτος βρίσκεται στο φράκτη, ο δεύτερος δίπλα από το σταθμό «Καπουρά» και ο τελευταίος στο «Γεφύρι της Παναγίας», έναντι του ομώνυμου δασικού σταθμού.
Πολύ κοντά, στα 6,5 περίπου χιλιόμετρα από το χωριό, είναι και το πανέμορφο φράγμα Ξυλιάτου με τον εκδρομικό του χώρο που αποτελούν πόλο έλξης πολλών Κυπρίων και ξένων που έρχονται να θαυμάσουν το μοναδικό τοπίο με το πυκνό πευκόδασος και το σπάνιο κυπριακό νερόφιδο. Η κάθε υπερχείλιση του υδατοφράχτη, μετατρέπει πολλά σημεία του σε καταρράκτη και διαρκεί συνήθως 2-3 μήνες που πέφτουν πολλές βροχές. Ο εκδρομικός χώρος που βρίσκεται στους πρόποδες του φράγματος, είναι επισκέψιμος από πλήθος κόσμου κατά την υπερχείλισή του το Φεβρουάριο έως και το Μάρτιο, αλλά και τους καλοκαιρινούς μήνες.