Τρούλλοι

Οι Τρούλλοι είναι ένα από τέσσερα χωριά εντός της πράσινης γραμμής, υπάγεται στην επαρχία και απέχει 15 περίπου χιλιόμετρα βόρεια της Λάρνακας, 52 νοτιοανατολικά της Λευκωσίας και 80 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Λεμεσού.

Χτισμένο πάνω στην αποστρατικοποιημένη ζώνη μεταξύ των κατεχόμενων και των ελεύθερων περιοχών της Κύπρου που ελέγχεται από τα Ηνωμένα Έθνη, μαζί με την , την  και τη , οι Τρούλλοι είναι ένας ιστορικός οικισμός, περιτριγυρισμένος από λόφους που έχουν τη μορφή τρούλων. Σε αυτό οφείλεται άλλωστε πιθανόν και το όνομά του.

To χωριό ήταν κατοικημένη περιοχή από αρχαιοτάτων χρόνων, λόγω και του μεταλλείου που βρίσκεται στα διοικητικά όρια της κοινότητας, 500 περίπου μέτρα νοτιοανατολικά του χωριού. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ήφαιστος, θεός της φωτιάς έστησε το εργαστήρι του εδώ, όταν διώχθηκε από τον Όλυμπο, αφού έδωσε τη φωτιά στους ανθρώπους. Στους αρχαίους Γόλγους λατρευόταν και η Κύπριδα Αφροδίτη, σύζυγος του Ήφαιστου.

Υπάρχουν επίσης σκορπισμένες σε διάφορες περιοχές αρκετές κτηνοτροφικές μονάδες στις οποίες εκτρέφονται αγελάδες και αιγοπρόβατα. Αρκετοί κάτοικοι εξακολουθούν να εξασκούν το επάγγελμα του γεωργού. Άλλοι εργοδοτούνται σε διάφορα επαγγέλματα στη γειτονική πόλη.

Στα χρόνια μέχρι την τουρκική εισβολή, πολλές γυναίκες ασχολούνταν με την καλαθοπλεκτική. Σήμερα η ασχολία αυτή έχει εγκαταλειφθεί εντελώς.

Ο επισκέπτης των Τρούλλων θα δει πολλά θρησκευτικά αξιοθέατα, αφού η πίστη είναι ένα από τα συστατικά στοιχεία του τόπου και των ντόπιων. Δύο εκκλησίες είναι αφιερωμένες στον Άγιο Μάμα, τον πολιούχο της κοινότητας και βρίσκονται στο κέντρο του χωριού. Η παλιά είναι ένα πετρόκτιστο οικοδόμημα του 16ου αιώνα και η νεότερη και μεγαλύτερη, είναι ένα οικοδόμημα με 5 τρούλους.

Η παλαιοημερολογίτικη εκκλησία των Τριών Ιεραρχών και το πετρόχτιστο εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας στην είσοδο του χωριού συμπληρώνουν την εικόνα των  θρησκευτικών οικοδομημάτων μέσα στον οικισμό.  Στον περίβολο της Αγίας Μαρίνας βρίσκεται και η μαρμάρινη προτομή του ήρωα του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959, Ανδρέα Σουρουκλή.

Έξω από τους Τρούλλους και σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων ανατολικά του χωριού, το πετρόκτιστο ξωκλήσι του Αγίου Νεοφύτου φιλοξενεί τοιχογραφίες του 17ου αιώνα, ενώ το “Ρόδον το Αμάραντο”, ένα μικρό πετρόκτιστο ξωκλήσι αφιερωμένο στην Παναγία βρίσκεται ενάμισι χιλιόμετρο δυτικά του χωριού. Δύο χιλιόμετρα βόρεια του χωριού υπάρχει το ξωκλήσι του Αγίου Λεοντίου, αλλά στην κατεχόμενη πλευρά.

Εκτός από την προτομή του Ανδρέα Σουρουκλή,  ο οικισμός κοσμείται και από μνημείο στο δρόμο των Τρούλλων προς Λάρνακα, περιοχή όπου έστησαν  ενέδρα οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Ο Ανδρέας Σουρουκλής στην προσπάθειά του να διαφύγει, χτυπήθηκε από σφαίρα και έπεσε στον Ξεροπόταμο. Επίσης, στη θέση Ξεροπηγή, νοτιοδυτικά του χωριού, βρίσκεται το κρησφύγετο αγωνιστών της ΕΟΚΑ 1955-1959. σε ένα χωράφι ιδιοκτησίας του Σουρουκλή.

Το μεταλλείο στους Τρούλλους είναι το μόνο στην Κύπρο που αναπτύχθηκε μακριά από τους πρόποδες του Τροόδους. Η εντατική εκμετάλλευση του κοιτάσματος κατά την αρχαιότητα είναι εμφανής από τη συσσωρευμένη σκουριά χαλκού και μπορεί να ταυτιστεί με την ιστορία της πόλης του αρχαίου Κιτίου που ξεκινά από το 13ο αιώνα π.Χ. Το μεταλλείο των Τρούλλων ήταν ένας από τους κύριους προμηθευτές του. Εκτός από τα κοιτάσματα χαλκού και χρυσού, υπάρχουν και διάφορα πετρώματα όπως ο άργιλος και η τέρρα ούμπρα (φαιόχωμα). Στην κοινότητα υπήρχαν κάποτε 2 λατομεία Τέρρα Ούμπρα,  το λατομείο της Κόκκινης το οποίο  σήμερα μετατράπηκε σε μια  λίμνη από νερό που βρέθηκε και ένα άλλο κοντά στο ξωκλήσι του Αγίου Νεοφύτου. Η τέρρα ούμπρα έχει τρία χρώματα, μαύρο, κίτρινο και κόκκινο. Για την επεξεργασία αυτού του πετρώματος κτίστηκε στα νότια του χωριού ένα εργοστάσιο, το οποίο ψήνει το πέτρωμα και το κάνει σκόνη, ώστε να εξαχθεί στη συνέχεια στο εξωτερικό. Αυτή η σκόνη χρησιμοποιείται στην κατασκευή διαφόρων ειδών μπογιάς.

Σήμερα οι κάτοικοι στους Τρούλλους αριθμούν περίπου τους 1.000 και παλιά ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, το σιτάρι, το κριθάρι, ελιές, χαρουπιές, αλλά μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και την κατοχή μεγάλου μέρους της σιτοπαραγωγικής γης, στράφηκαν σε άλλα επαγγέλματα. Σήμερα στο χωριό υπάρχει παντοπωλείο, αρτοποιείο, εργοστάσιο επεξεργασίας μαρμάρων και πολλά άλλα, τα οποία είναι ως επί το πλείστον οικογενειακές επιχειρήσεις.