Φιλούσα

Η Φιλούσα στην Κύπρο είναι χωριό της επαρχίας Πάφου που απέχει 45 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της ομώνυμης πόλης, 48 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Λεμεσού και 96 περίπου χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Λευκωσίας.

Βρισκόμενη σε υψόμετρο 590 μέτρων στην περίφημη κοιλάδα Διαρίζου, η Φιλούσα με τους ελάχιστους κατοίκους είναι ένα από τα αμπελοχώρια της Κύπρου και γειτνιάζει με το Πραιτώρι, τις Κέδαρες και τον Άγιο Νικόλαο Πάφου, ενώ αποτελεί μια όμορφη στάση πριν το ανέβασμα στις ορεινές και ξακουστές κοινότητες του Τροόδους.

Ιστορικά το χωριό υφίσταται από την αρχαιότητα, καθώς αρχαιολογικά ευρήματα από ανασκαφές, ανέδειξαν νεολιθικό οικισμό στην περιοχή που οι ντόπιοι αποκαλούν  «παλιό χωριό». Ο οικισμός αυτός, κάτι σπάνιο για την εποχή λόγω του μεγάλου υψομέτρου, υποδεικνύεται και από την αρχαία κρήνη που αναπαλαιώθηκε από το Τμήμα Αναδασμού και τροφοδοτεί με νερό τη δεξαμενή που ποτίζει τα γύρω χωράφια. Στην πιο σύγχρονη ιστορία του τόπου, η Φιλούσα φαίνεται να υφίσταται από το Μεσαίωνα, καθώς η επιστολή του «Μπερνάνδη της Μαριούς» προς τις ενετικές Αρχές το 1567, ανάγεται στην εποχή της Ενετοκρατίας.

Στην περιοχή του νεολιθικού οικισμού, βρισκόταν και το λεγόμενο «λιγκρί του Διγενή», ένας τεράστιος ογκόλιθος με τον οποίο ο θρυλικός ήρωας Διγενής Ακρίτας έπαιζε το παραδοσιακό αυτό παιχνίδι. Το λιγκρί πλέον έχει μεταφερθεί στο προαύλιο του γειτονικού οινοποιείου.

Σημαντικό αξιοθέατο στη Φιλούσα είναι η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας, βυζαντινό κτίσμα του 12^ου αιώνα. Ο ναός έχει αναπαλαιωθεί από το Τμήμα Αρχαιοτήτων και φιλοξενεί το αντίγραφο της πιο αρχαίας κινητής αγιογραφίας της Κύπρου, την εικόνα διπλής όψης, της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Γεωργίου του Καππαδόκη αντίστοιχα (η αυθεντική βρίσκεται στο Βυζαντινό Μουσείο Πάφου). Η εικόνα πιθανολογείται ότι έφτασε στην Κύπρο από τη Μικρά Ασία με την επιστροφή του Αρχιεπισκόπου Κύπρου το 698 μ.Χ. Η αγιογραφία αναπαριστά την Αγία Μαρίνα όρθια και δίπλα της υπάρχουν σκηνές από το μαρτύριό της και από την άλλη πλευρά απεικονίζεται ο έφιππος Άγιος Γεώργιος να κουβαλά κάποιον πάνω στο άλογό του, ενώ δεν υπάρχει ο δράκος. Άλλες πανάρχαιες εικόνες που διασώθηκαν από την εκκλησία είναι αυτή του Χριστού του 1400, η Παναγία η Φιλοχιώτισσα του 1570 (όντας η τελευταία που ζωγραφίστηκε πριν την Τουρκοκρατία) και η εικόνα του Αγίου Νικολάου του 1528.

Άλλη εκκλησία στην κοινότητα είναι η μονή του Αγίου Νικολάου, γνωστή στην περιοχή ως «Αγιονικολούδιν».

Η Φιλούσα είναι γνωστή και ως Φιλούσα Κελοκεδάρων, ώστε να ξεχωρίζει από τη Φιλούσα Χρυσοχούς.