Στατός-Άγιος Φώτιος

O Στατός-Άγιος Φώτιος είναι χωριό της επαρχίας Πάφου και βρίσκεται 32 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της ομώνυμης πόλης, 67 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Λεμεσού και 122 περίπου χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Λευκωσίας.

Χτισμένος σε υψόμετρο 900 μέτρων, σε ένα καταπράσινο τοπίο στις ανατολικότερες πλαγιές στα ορεινά της επαρχίας, ο Στατός-Άγιος Φώτιος είναι ένα αραιοχτισμένο χωριό με περιποιημένους κήπους και καλή ρυμοτομία. Αποτελεί σύμπραξη και συνένωση δύο ξεχωριστών οικισμών, που τη δεκαετία του 1970 έγιναν ένας ενιαίος. Τα δύο χωριά, που απείχαν δύο χιλιόμετρα το ένα από το άλλο, την περίοδο του 1966-1969, λόγω των ραγδαίων βροχοπτώσεων, υπέστησαν σοβαρές ζημιές από τις καταστροφικές κατολισθήσεις της εποχής, με αποτέλεσμα η τότε κυβέρνηση να καλέσει ειδικούς γεωλόγους για να μελετήσουν το φαινόμενο. Ως εκ τούτου, κρίθηκε αναγκαίο να μετακινηθούν σε άλλο σημείο και έτσι, οι κάτοικοι των δύο κοινοτήτων, αποφάσισαν την ένωσή τους με τη συγκατάθεση της τοπικής αυτοδιοίκησης και του προέδρου της κυπριακής δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄. Στο τέλος του 1973, οι πρώτοι κάτοικοι του νέου χωριού άρχισαν να μετακομίζουν, ενώ με την τουρκική εισβολή του 1974, αρκετοί πρόσφυγες από τις κατεχόμενες βόρειες περιοχές της Κύπρου, μετοίκησαν στην περιοχή, φτιάχνοντας το νέο τους σπίτι. Τα σπίτια στους δύο προηγούμενους οικισμούς είναι εγκαταλελειμμένα, με εξαίρεση κάποια τα οποία επισκέπτονται οι βοσκοί όταν βγάζουν τα κοπάδια τους στην περιοχή.
O Στατός-Άγιος Φώτιος, το πιο ορεινό χωριό της επαρχίας Πάφου, έχει μεγάλη παράδοση στην αμπελουργία και λόγω υψομέτρου, τα αμπέλια της περιοχής είναι τα τελευταία που ωριμάζουν. Εδώ ευδοκιμούν το μαύρο σταφύλι, το ξυνιστέρι, το καπερνέ, και λιγότερο η μαλάγα. Άλλο ένα φυσικό χαρακτηριστικό της κοινότητας είναι η καρυδιά, αφού όλοι οι δρόμοι είναι φυτεμένοι με αυτά τα όμορφα δέντρα, ενώ δε λείπουν από την περιοχή και οι μηλιές, αχλαδιές, ροδακινιές, κερασιές και πολλά άλλα οπωροφόρα και εσπεριδοειδή. Από το σταφύλι οι κάτοικοι παράγουν την παραδοσιακή ζιβανία, τον σουτζούκο και σταφίδες, αλλά στα γαλακτοκομεία και αλλαντοποιεία της περιοχής παράγονται και πολλά αλλαντικά και γαλακτοκομικά όπως η τσαμαρέλλα, τα Παφίτικα λουκάνικα, χαλούμι, τραχανάς, καρύδια και αμύγδαλα. Στην περιοχή υπάρχουν επίσης μικρές βιοτεχνίες που φτιάχνουν παραδοσιακά γλυκά του κουταλιού.

Ιδανική αφετηρία για εξορμήσεις στις κοντινές εκκλησίες-μοναστήρια της περιοχής και μια ήσυχη κοινότητα που προσφέρει ηρεμία, ένα δροσερό κλίμα τους καλοκαιρινούς μήνες και τις ομορφιές της κυπριακής υπαίθρου, ο Στατός-Άγιος Φώτιος θα ικανοποιήσει τον επισκέπτη του που θα ανηφορίσει στο ψηλότερο σημείο της επαρχίας.

Από τα σημαντικά αξιοθέατα είναι τα θρησκευτικά σημεία ενδιαφέροντος μέσα και γύρω από τον οικισμό. Η κύρια εκκλησία εντοπίζεται ανάμεσα στα σπίτια του χωριού, είναι αφιερωμένη στον Σωτήρα Χριστό και αποτελεί τρίκλιτο κτίσμα με τρούλο. Ο πετρόχτιστος ναός με πέτρα της περιοχής, πετρόχτιστο καμπαναριό και ξυλόγλυπτο τέμπλο με επάλειψη φύλλων χρυσού, οικοδομήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες του νέου διευρυμένου οικισμού. Η αφιερωμένη εικόνα του Σωτήρα, βρίσκεται σε ξεχωριστό προσκυνητάρι και γιορτάζει στις 6 Αυγούστου με μεγάλο πανηγύρι.

Άλλα εντυπωσιακά ξωκλήσια στον Στατό-Άγιο Φώτιο, που εντοπίζονται στους παλιούς οικισμούς, είναι αυτό του Αγίου Γεωργίου, το ξωκλήσι Αγίου Φωτίου και Ανίκητου, το ξωκλήσι του Αγίου Ζηνόβιου και Αγίας Ζηνοβίας και το ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας.

Ο Άγιος Γεώργιος είναι κτισμένος στο κέντρο του παλιού χωριού Άγιος Φώτιος και ήταν το παλιό κοντινό πετρόκτιστο σχολείο που μετατράπηκε σε εκκλησία. Ανάμεσα στα σπιτάκια της παλιά κοινότητας Άγιος Φώτιος, βρίσκεται και το πετρόκτιστο ξωκλήσι Αγίου Φωτίου και Ανίκητου του 1921 που λειτουργεί δύο φορές τον χρόνο (στις 12 Αυγούστου και το Πάσχα). Νοτιοδυτικά του παλιού χωριού Στατός, το πετρόχτιστο ξωκλήσι του Αγίου Ζηνόβιου και Αγίας Ζηνοβίας, αποτελεί κτίσμα του 1840 από πελεκητή πέτρα και γιορτάζει στις 30 Οκτωβρίου, ενώ ανατολικά του χωριού και σε βουνοπλαγιά, βρίσκεται κτισμένο το ξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας του 1921, με την εικόνα της αγίας που ανάγεται στο 18^ο αιώνα  και λειτουργεί δυο φορές τον χρόνο (στις 4 Δεκεμβρίου και το Πάσχα).

Πολύ κοντά στην κοινότητα και συγκεκριμένα στα 4 περίπου χιλιόμετρα στα βόρεια βρίσκεται η Μονή Παναγίας Χρυσορρογιάτισσας και στα 2,5 περίπου χιλιόμετρα η Αγία Μονή Πάφου, οι οποίες δέχονται χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο και είναι από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα της επαρχίας.

Στην περιοχή υπάρχουν επίσης για τους λάτρεις του κρασιού, 4 τοπικά υπερσύγχρονα οινοποιεία, τα οποία παράγουν κρασιά εξαιρετικής ποιότητας και προσφέρουν ξενάγηση στα ελληνικά και αγγλικά, γευσιγνωσία οίνου, αλλά και τη δυνατότητα στον επισκέπτη να αγοράσει μπουκάλια κρασιού και ζιβανίας, ή ακόμα και φρέσκο σουτζούκο και παλουζέ. Στα δύο οινοποιεία υπάρχουν και εστιατόρια με παραδοσιακά φαγητά. Εδώ οι ποικιλίες που ξεχωρίζουν είναι το ερυθρό ξηρό, το Ξυνιστέρι, το λευκό ξηρό και ημίγλυκο και το ροζέ. Μάλιστα οι διεθνείς βραβεύσεις που έχει αποσπάσει το ένα εκ των οινοποιείων της περιοχής, άνοιξαν την αγορά και σε εξαγωγές σε Κίνα, Χονγκ Κονγκ, Ελβετία, Γαλλία, Γερμανία και Αμερική.

Στον Στατό-Άγιο Φώτιο λειτουργεί ένα καφεστιατόριο στο κοινοτικό κέντρο για όσους θέλουν να απολαύσουν τον καφέ τους, ενώ μπορούν να γευματίσουν στις ταβέρνες του χωριού που προσφέρουν ντόπιους μεζέδες, μαγειρευτά με σπιτικές συνταγές ή εκλεκτά κρέατα. Στα πλαίσια του αγροτουρισμού, υπάρχουν παραδοσιακά καταλύματα με άριστες υποδομές και όλες τις ανέσεις.

Επίσης, η κοινότητα έχει να περηφανεύεται ότι είναι τόπος καταγωγής δύο μεγάλων προσωπικοτήτων του νησιού, του μαραθωνοδρόμου Στέλιου Κυριακίδη με διεθνείς επιτυχίες και μεγαλύτερη διάκριση στον μαραθώνιο της Βοστώνης το 1946 (μια από τις σημαντικότερες επιτυχίες του ελληνικού αθλητισμού όλων των εποχών) και του τέως Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου που γεννήθηκε στον Στατό (1927-2007). Το μνημείο ηρώων με τις χάλκινες προτομές έξω από τον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Σωτήρα, είναι αφιερωμένο στους πεσόντες ήρωες Κωστάκη Σαββίδη και Φίλιππου Ι. Κρητιώτη, που έδωσαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής του 1974. Το κοινοτικό πάρκο περιλαμβάνει παιδότοπο, ενώ στο αμφιθέατρο της κοινότητας πραγματοποιούνται διάφορες εκδηλώσεις. Οι πιο ενδιαφέρουσες και γνωστές όμως, είναι το αγροτικό Φεστιβάλ Στατού-Αγίου Φωτίου που αποτελεί θεσμό για την κοινότητα, όπως και η αθλητική εκδήλωση Κυριακίδεια.