Παλαιχώρι Ορεινής

Το Παλαιχώρι Ορεινής συναντάται περίπου 40 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τη Λευκωσία στην ομώνυμη επαρχία της Κύπρου, κι απέχει περίπου 75 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Λάρνακας, 40 χιλιόμετρα από την πόλη της Λεμεσού, και περίπου 100 χιλιόμετρα από την Πάφο.

Χτισμένο αμφιθεατρικά μεταξύ των ψηλών βουνών της οροσειράς του Τροόδους, ο οικισμός βρίσκεται στα 1000 περίπου μέτρα υψόμετρο και διασχίζεται από τον Σερράχη ποταμό. Αποτελώντας ένα από τα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια της Πιτσιλιάς, το 2001 οι ντόπιοι αποφάσισαν με δημοψήφισμα να γίνουν δύο ξεχωριστές κοινότητες. Έτσι, ακολουθώντας τη ροή του ρυακιού της περιοχής, και παρακλάδι του ποταμού της Περιστερώνας, ανατολικά του εντοπίζεται το Παλαιχώρι Ορεινής, ενώ στα δυτικά το Παλαιχώρι Μόρφου.

Ιστορικά αναφέρεται πως τόσο το Παλαιχώρι Ορεινής, όσο και το Παλαιχώρι Μόρφου δημιουργήθηκαν από κατοίκους της Λευκωσίας και της Μόρφου, οι οποίοι και μετακινήθηκαν από τις περιοχές τους προκειμένου να προστατευτούν από τις αραβικές επιδρομές. Ο τόπος αφετέρου μπορούσε να φιλοξενήσει πολλούς ακόμη οικισμούς, οπότε κι οι ντόπιοι διέδιδαν στον κόσμο: «Ελάτε κι εσείς, ο τόπος μας πάλε χωρεί», κι έτσι από τη φράση εκείνη προέκυψε η ονομασία «Παλαιχώρι». Κάποιοι από την άλλη υποστηρίζουν ότι απλά με τα χρόνια αντικαταστάθηκε μια παλιότερη ειδωλολατρική ονομασία που είχε το  χωριό.

Όντας ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ορεινά χωριά της Μεγαλονήσου, το Παλαιχώρι Ορεινής διατήρησε τον παραδοσιακό του χαρακτήρα, και κατάμεστο με αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα και πολύ πράσινο, μετρά πολλά χρόνια ιστορίας προσφέροντας στον επισκέπτη αρκετά αξιοθέατα πολιτισμού.

Όπως φανερώνει και το όνομα του οικισμού, το Παλαιχώρι Ορεινής είναι ένα πάρα πολύ παλιό χωριό, με αναφορές σε έγγραφα του 13^ουαιώνα. Η επίσημη ίδρυση χωριού όμως, χρονολογείται πίσω στους Βυζαντινούς χρόνους. Το 1297 ο τότε βασιλιάς της Κύπρου Ερρίκος ο Β’, το παραχωρεί στους Ναΐτες ιππότες της Μικρής Κουμανταρίας του Τέμπλους (12^ος αιώνας). Σύμφωνα με τον ιστορικό ντε Λα Ματρί, στις αρχές του 14^ου αιώνα, ο οικισμός περνά στα χέρια Ιωαννιτών ιπποτών, ενώ μια άλλη πηγή αναφέρει ότι αποτέλεσε ιδιωτικό φέουδο της οικογένειας των Ιβελίνων.  Τον 14^ο αιώνα επίσης, το χωριό ήταν διαιρεμένο σχεδόν όπως και στις μέρες μας (σε δύο διοικητικά κέντρα), με σύνορο τους τον ποταμό της Περιστερώνας. Ο οικισμός που βρίσκονταν στη δεξιά του όχθη, άνηκε στην «επικράτεια της Υποκομητείας», ενώ εκείνος που βρέχονταν από την αριστερή όχθη του ποταμού, ανήκε στην «κοντράδα της Πεντάγειας». Αρχές 20^ου αιώνα, το Παλαιχώρι Ορεινής υπήρξε έδρα για την τέλεση διαφόρων υπηρεσιών, ενώ λόγω της γεωγραφικής θέσης του, το χωριό συμμετείχε ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Άγγλων, (1955- 1959).

Εκεί γεννήθηκαν σημαντικοί αγωνιστές, αλλά και πολιτικοί του Κυπριακού γένους, όπως ο Κυριάκος Μάτσης, ο ΜιχαλάκηςΚαραολής, ο Νίκος Γεωργίου, και ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης. Η αμέριστη συνεισφορά τους,  τιμήθηκε από την κοινότητα του Παλαιχωρίου Ορεινής με την ανέγερση τιμητικού μνημείου (μπροστά από την εκκλησία της Παναγίας Χρυσοπαντάνασσας, στην καρδιά του χωριού). Στο χωριό φιλοξενήθηκε επίσης κι ένας από τους ηρωικότερους μαχητές του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ, ο Γρηγόρης Αυξεντίου, του οποίου το κρησφύγετο (φούρνος)είναι επισκέψιμο για το κοινό που θα κάνει τη βόλτα του στον οικισμό (Κρησφύγετο ΕΟΚΑ Παλαιοχωρίου Ορεινής).

Από τη μικρή γραφική πλατεία του Κοτζιήκα, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τριγύρω τη λαϊκή αρχιτεκτονική των σπιτιών με κύριο υλικό την πέτρα, καθώς και να ξαποστάσει στις χαρακτηριστικές κυπριακές «καμάρες». Στο κέντρο του Παλαιχωρίου Ορεινής βρίσκεται το ομώνυμο Μουσείο Βυζαντινής Κληρονομιάς που δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να δει έργα θρησκευτικής τέχνης και έγγραφα από την περίοδο της Φραγκοκρατίας μέχρι και τον 20^ο αιώνα. Το παλιό σχολείο, από την άλλη, κτίσμα του 19^ου αιώνα, που αποτελεί τη βιβλιοθήκη της σημερινής κοινότητας, είναι άλλο ένα σημείο ενδιαφέροντος για τους επισκέπτες της περιοχής.Το μαρμάρινο άγαλμα της «Κύπριας Μάνας» με την αστείρευτη θέα στο χωριό, είναι μια ακόμη απαραίτητη στάση για όσους περιηγηθούν στον οικισμό, καθώς εξυμνεί τη φιλοπατρία των ντόπιων και είναι αφιερωμένο στις μητέρες που θυσίασαν τα παιδιά τους την περίοδο 1955-1959. Κι από το σημείο αυτό, ο επισκέπτης μπορεί να περιηγηθεί στην λεγόμενη κοιλάδα της Μαρούλλενας, με τον ξύλινο ναό των Αγίων Αναργύρων και τις τοιχογραφίες λαϊκής τεχνοτροπίας, αλλά κι ένα χαραγμένο μονοπάτι, μήκους περίπου τριών χιλιομέτρων, και στη συνέχεια να δει το ξωκλήσι του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην πευκόφυτη τοποθεσία του «Άππη». Οι δραστηριότητες στην περιοχή όμως δεν τελειώνουν εκεί, καθώς η κοινότητα ενδείκνυται για ορειβατική ποδηλασία (με κατεύθυνση το Απλίκι), και είναι γεμάτη με φυσιολατρικές διαδρομές και μονοπάτια της φύσης που οδηγούν σε παλιά κρησφύγετα της ΕΟΚΑ.

Στην κοινότητα του Παλαιχωρίου Ορεινής, υπάγονται πολλές εκκλησίες και πολύτιμα θρησκευτικά μνημεία, με σημαντικότερη την ομώνυμη εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα ή της Αγίας Σωτήρας, όπως είναι γνωστή στους ντόπιους, που ανήκει στον κατάλογο των μνημείων που προστατεύονται από την UNESCO. Στο κέντρο του οικισμού, βρίσκεται κι ο ναός της Παναγίας της Χρυσοπαντάνασσας, του 16^ου  αιώνα, που διαθέτει πολύ σημαντικές τοιχογραφίες, οι οποίες περιέργως, δεν φέρουν επεξηγηματικές επιγραφές πάνω τους. Δίπλα στην εκκλησία υπάρχει και ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα για εκδηλώσεις.

Το Παλαιχώρι Ορεινής, έχει καταφέρει να κρατήσει τους κατοίκους του (περίπου 400 μόνιμοι κάτοικοι), αν και μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής δημοκρατίας ο πληθυσμός του μειώθηκε σημαντικά.

Ως μια από τις καλύτερα αρδευόμενες περιοχές του νησιού (εξαιτίας του φράγματος Παλαιχώρι- Καμπί), το Παλαιχώρι Ορεινής έχει αξιοποιηθεί γεωργικά, με αποτέλεσμα οι κάτοικοί του ν’ ασχολούνται ως επί το πλείστον με την αμπελουργία και την παρασκευή ζιβανίας με τον παραδοσιακό τρόπο απόσταξης, καθώς επίσης και την καλλιέργεια μιας ειδικής ποικιλίας φασολιών. Επιπλέον, κι οι δύο γειτονικές κοινότητες φημίζονται για την παραγωγή πατάτας και της ντομάτας «πομυλόρκα». Επιπλέον, στο χωριό υπάρχει ανεπτυγμένη αρτοποιία,   καθώς επίσης εκεί παρασκευάζονται καπνιστά χοιρομέρια και λουκάνικα, που οι επισκέπτες μπορούν να προμηθευτούν από τα καταστήματα παραδοσιακών προϊόντων του οικισμού.Τέλος, η κοινότητα διαθέτει αγροτικό υγειονομικό κέντρο, έναν ξενώνα, ένα αγροτουριστικό κατάλυμα, ένα μοντέρνο ξενοδοχείο, και πολλές ταβέρνες και καφετέριες.

Το Παλαιχώρι Ορεινής εντοπίζεται πάνω στο συγκοινωνιακό κόμβο μεταξύ Λευκωσίας-Λεμεσού, στα σύνορα των δύο μεγαλουπόλεων, αποτελώντας έτσι μια καλή βάση για εξορμήσεις στα γύρω χωριά της περιοχής της Πιτσιλιάς.