Παλαιχώρι Μόρφου

Το Παλαιχώρι Μόρφου συναντάται περίπου 40 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από τη Λευκωσίαστην ομώνυμη επαρχία  της Κύπρου, κι απέχει περίπου 75 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Λάρνακας, 40 χιλιόμετρα από την πόλη της Λεμεσού, και περίπου 100 χιλιόμετρα από την Πάφο.

Χτισμένο αμφιθεατρικά μεταξύ των ψηλών βουνών της οροσειράς του Τροόδους, ο οικισμός βρίσκεται στα 1000 περίπου μέτρα υψόμετρο  και διασχίζεται από τον Σερράχη ποταμό. Αποτελώντας ένα από τα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια της Πιτσιλιάς, το 2001 οι ντόπιοι αποφάσισαν με δημοψήφισμα να γίνουν δύο ξεχωριστές κοινότητες. Έτσι, ακολουθώντας τη ροή του ρυακιού της περιοχής, και παρακλάδι του ποταμού της Περιστερώνας, ανατολικά του εντοπίζεται το Παλαιχώρι Ορεινής, ενώ στα δυτικά το Παλαιχώρι Μόρφου.

Ιστορικά αναφέρεται πως τόσο το Παλαιχώρι Ορεινής, όσο και το Παλαιχώρι Μόρφου δημιουργήθηκαν από κατοίκους της Λευκωσίας και της Μόρφου, οι οποίοι και μετακινήθηκαν από τις περιοχές τους προκειμένου να  προστατευτούν από τις αραβικές επιδρομές. Ο τόπος αφετέρου μπορούσε να φιλοξενήσει πολλούς ακόμη οικισμούς, οπότε κι οι ντόπιοι διέδιδαν στον κόσμο: «Ελάτε κι εσείς, ο τόπος μας πάλε χωρεί», κι έτσι από τη φράση εκείνη προέκυψε η ονομασία «Παλαιχώρι». Κάποιοι από την άλλη, υποστηρίζουν ότι απλά με τα χρόνια απλώς αντικαταστάθηκε με τη σημερινή, μια παλιότερη ειδωλολατρική ονομασία του χωριού.

Όντας ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ορεινά χωριά  της Μεγαλονήσου, το Παλαιχώρι Μόρφου διατήρησε τον παραδοσιακό του χαρακτήρα, και κατάμεστο με αμπέλια, οπωροφόρα δέντρα και πολύ πράσινο, μετρά πολλά χρόνια ιστορίας προσφέρει στον επισκέπτη αρκετά αξιοθέατα πολιτισμού. Εκεί γεννήθηκαν σημαντικοί αγωνιστές, αλλά και πολιτικοί του Κυπριακού γένους, όπως ο Κυριάκος Μάτσης, ο ΜιχαλάκηςΚαραολής, ο Νίκος Γεωργίου, και ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης.

Όπως φανερώνει και το όνομα του οικισμού, το Παλαιχώρι Μόρφου είναι ένα πάρα πολύ παλιό χωριό, με αναφορές σε έγγραφα του 13^ου αιώνα. Η επίσημη ίδρυση χωριού όμως, χρονολογείται πίσω στους Βυζαντινούς χρόνους. Το 1297 ο τότε βασιλιάς της Κύπρου Ερρίκος ο Β΄, το παραχωρεί στους Ναΐτες ιππότες της Μικρής Κουμανταρίας του Τέμπλους (12ος αιώνας). Σύμφωνα με τον ιστορικό ντε Λα Ματρί, στις αρχές του 14ου αιώνα, ο οικισμός περνά στα χέρια Ιωαννιτών ιπποτών, ενώ μια άλλη πηγή αναφέρει ότι αποτέλεσε ιδιωτικό φέουδο της οικογένειας των Ιβελίνων.  Τον 14ο  αιώνα επίσης, το χωριό διαιρούνταν σχεδόν όπως και στις μέρες μας σε δύο διοικητικά κέντρα, με σύνορο τους τον ποταμό της Περιστερώνας. Ο οικισμός που βρίσκονταν στη δεξιά του όχθη, άνηκε στην «επικράτεια της Υποκομητείας», ενώ εκείνος που βρέχονταν από την αριστερή όχθη του ποταμού, ανήκε στην «κοντράδα της Πεντάγειας». Αρχές 20ου αιώνα, το Παλαιχώρι Μόρφου υπήρξε έδρα για την τέλεση διαφόρων υπηρεσιών, ενώ λόγω της γεωγραφικής θέσης του, το χωριό συμμετείχε ενεργά στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Άγγλων, (1955- 1959).

Η ανακαινισμένη Οικία Πολύκαρπου Γιωρκάτζιη(ιστορικός πολιτικός της περιοχής), θεωρείται ως ένα από τα βασικότερα σημεία ενδιαφέροντος του χωριού. Στην κοινότητα του Παλαιχωρίου Μόρφου όμως, υπάγονται και πολλές εκκλησίες, καθώς και πολύτιμα θρησκευτικά μνημεία. Για παράδειγμα, ο ναός του Αγίου Λουκά (κοντά στο σπίτι του Γιωρκάτζιη), που χτίστηκε στη θέση παλιότερου ναού, στον οποίο ξεχωρίζουν ο επισκοπικός θρόνος και ένα ξυλόγλυπτο επίχρυσο έργο του 1860.  Ο ελιόμυλος που βρίσκεται στην αυλή του ναού, και ο στάβλος του Αγίου (νοτιοανατολικά του ναού) είναι η πρώτη εκκλησία που συναντά ο επισκέπτης εισερχόμενος στην κοινότητα. Κατηφορίζοντας μπορεί να επισκεφτεί και τον μικρό ξυλόστεγο ναό του Αγίου Γεωργίου, του 16^ου ή 17^ου αιώνα, ο οποίος στέκει πλάι σε μία υπεραιωνόβια τρεμιθιά.

Οι δραστηριότητες στην περιοχή όμως δεν τελειώνουν εκεί, καθώς ο τόπος ενδείκνυται για ορειβατική ποδηλασία (με κατεύθυνση το Απλίκι), και είναι γεμάτος με φυσιολατρικές διαδρομές και μονοπάτια της φύσης που οδηγούν σε κρησφύγετα της ΕΟΚΑ.

Το Παλαιχώρι Μόρφου, έχει καταφέρει να κρατήσει τους κατοίκους του (περίπου 775 μόνιμοι κάτοικοι), αν και μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής δημοκρατίας ο πληθυσμός του μειώθηκε σημαντικά.

Ως μια από τις καλύτερα αρδευόμενες περιοχές του νησιού (εξαιτίας του φράγματος Παλαιχώρι- Καμπί), το Παλαιχώρι Μόρφου έχει αξιοποιηθεί γεωργικά, με αποτέλεσμα οι κάτοικοί του ν’ ασχολούνται ως επί το πλείστον με την αμπελουργία και την παρασκευή ζιβανίας με τον παραδοσιακό τρόπο απόσταξης, καθώς επίσης και την καλλιέργεια μιας ειδικής ποικιλίας φασολιών.  Επιπλέον, κι οι δύο γειτονικές κοινότητες φημίζονται για την παραγωγή πατάτας και της ντομάτας «πομυλόρκα», ενώ στο χωριό υπάρχει κι ανεπτυγμένη αρτοποιία,  καθώς επίσης εκεί παρασκευάζονται καπνιστά χοιρομέρια και λουκάνικα. Οι επισκέπτες, μπορούν να τα προμηθευτούν από τα καταστήματα παραδοσιακών και κυπριακών προϊόντων του οικισμού. Τέλος, η κοινότητα διαθέτει αγροτικό υγειονομικό κέντρο, έναν ξενώνα, ένα αγροτουριστικό κατάλυμα, ένα μοντέρνο ξενοδοχείο, και πολλές ταβέρνες και καφετέριες.

Το Παλαιχώρι Μόρφου εντοπίζεται πάνω στο συγκοινωνιακό κόμβο μεταξύ Λευκωσίας-Λεμεσού και στα σύνορα των δύο μεγαλουπόλεων, αποτελώντας έτσι μια καλή βάση για εξορμήσεις στα γύρω χωριά της περιοχής της Πιτσιλιάς.